زوجینی كه یك سال متوالی برای فرزند دار شدن تلاش می كنند اما فرزندی نصیب آنها نمی شود. (البته در صورت سن بالای ۳۵ سال این زمان به شش ماه كاهش پیدا می كند) در سال ۱۹۷۸ انقلاب جدیدی در دنیای پزشكی رخ داد و اولین نوزاد حاصل از لقاح خارج رحمی تحت عنوان فرزند لوله آزمایشگاهی (Test Tube Baby) با موفقیت متولد شد. تا این زمان هیچ امیدی به باروری زوج های نابارور نبود. در فرهنگ های مختلف بچه دار نشدن مشكلات روانی و اجتماعی متفاوتی برای خانواده ها به بار می آورد. این در حالی بود كه پس از ترویج شیوه لقاح خارج رحمی بسیاری از مشكلات حل شد. با آمدن روش هایی چون IVF، (Invitro Fertilization)، میكرواینجشكن، (Gamet intra Fallopian Transfer) GIFT، (Zygot intra Fallopian Transfer) ZIFT و... با وجود چنین روش هایی مشكل همچنان ادامه داشت؛ چرا كه این روش ها تنها در مورد افرادی كاربرد دارد كه ضعف باروری دارند. در واقع اسپرم و تخمك از زوجین گرفته می شود، در شرایط آزمایشگاهی با یكی از شیوه های موجود باروری حاصل می شود در حالی كه ما با زوجینی روبه رو هستیم كه اصلاً امكان باروری در آنها وجود ندارد. افرادی كه دارای یكی از شرایط زیر هستند: ۱- نبودن تخمك یا اسپرم یا هر دو ۲- وجود نواقص ژنتیكی در اسپرم، تخمك یا هر دو ۳- سن بالا و در نتیجه عدم تشكیل جنین ۴- وجود رحم غیر طبیعی (در حالی كه اسپرم و تخمك سالم وجود دارد).
در تمامی موارد ذكر شده زوجین نابارور نیازمند استفاده از اسپرم، تخمك، جنین یا رحم شخص ثالث هستند.
درباره موضوع اهدای جنین با دكتر محمدمهدی آخوندی رئیس پژوهشكده فناوری های نوین علوم پزشكی جهاد دانشگاهی ابن سینا، رئیس مركز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مكرر ابن سینا مصاحبه ای انجام دادیم كه از نظرتان می گذرد.
بنابر گفته دكتر آخوندی ده درصد افراد جامعه نامزد اهدای جنین هستند در حالی كه ۹۰ درصد بقیه افرادی هستند كه از اسپرم یا تخمك شخص دیگر می توانند استفاده كنند. در صورت استفاده از اسپرم یا تخمك شخص دیگر ۵۰ درصد جنین متعلق به آن زوج خواهد بود و اگر چنانچه مرد و زن دریافت كننده و اهدا كننده فامیل نزدیك باشند (پسر عمو، دختر عمو، دختر خاله، پسر خاله و...) اینها علاوه بر این كه اسپرم و تخمك شان ۵۰ درصد جنین حاصل را تشكیل می دهد به واسطه قرابت ژنی كه با هم دارند بیش از ۷۰ درصد ژن های آنها مشابه هستند. در واقع در جنین حاصل بیش از ۵۰ درصد ژن ها متعلق به زوجین خواهد بود و فرد اهدا كننده كمتر از ۵۰ درصد نقش دارد.
اهدای جنین
به گفته رئیس مركز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مكرر ابن سینا هنگامی واژه اهدای جنین كاربرد پیدا می كند كه با استفاده از اسپرم و تخمك یك زوج شرعی لقاح خارج رحمی انجام شود و سپس جنین حاصل به رحم زوج متقاضی درمان ناباروری منتقل شود. در این شرایط اسپرم و تخمك هیچ یك متعلق به زوج گیرنده نیست. گفتنی است قبل از تمامی این اقدامات زوجین دهنده و گیرنده باید از شرایط خاصی بهره مند باشند در غیر این صورت این اقدام صورت نخواهد گرفت. در رابطه با این شرایط دكتر آخوندی موارد زیر را قابل ذكر دانست: «زوجین (گیرنده و دهنده) باید از سلامت كامل برخوردار باشند، دارای صلاحیت اخلاقی باشند، مهجور نبوده، تابعیت جمهوری اسلامی را داشته باشند و مبتلا به بیماری های صعب العلاج نباشند.
اینها شرایطی كلی است كه مطرح شده اند. در واقع سلامت جسمی، روانی و ضریب هوشی مناسب برای اهدا كننده و دریافت كننده از شرایطی است كه باید احراز شود.» زوجین اهدا كننده و دریافت كننده باید سلامت جسمانی آنها توسط متخصصین مختلف (زنان، داخلی، ژنتیك و...) تائید شود، سپس طی نامه ای مراتب سلامتی زوجین به دادگاه خانواده ارجاع شده آنگاه خانواده ها به پزشكی قانونی معرفی می شوند. پس از طی این مراحل مجدداً دادگاه وارد عمل می شود و طی حكمی مجوز اهدای جنین را صادر می كند كه در تمامی این مراحل اطلاعات به صورت فوق سری نگهداری می شود هرچند به نظر می رسد متاسفانه در برخی مكان ها این مهم رعایت نمی شود؛ چرا كه عدم رعایت این امر عواقبی را برای خانواده ها و مراكز دست اندركار به دنبال خواهد داشت. در واقع بسیاری از كشورهای خارجی اصل محرمانه بودن هویت گیرنده از دهنده را به عنوان یك اصل تلقی كرده و بر مبنای آن عمل می كنند و اما پس از احراز تمامی این شرایط مراكز ناباروری به دو صورت وارد عمل می شوند. در این رابطه دكتر آخوندی تشریح كرد: «برای انتقال جنین از دو طریق می توان اقدام كرد. ۱ - زوجی كه نابارور بوده و اخیراً باردار شده اند جنین های اضافی خود را كه به صورت منجمد شده درآمده اند در راه رضای خدا و پیشگیری از خطر از هم پاشیدگی یك خانواده اهدا می كنند. ۲ - یك زوج خیر اسپرم و تخمك خود را اهدا می كنند و از طریق لقاح خارجی رحمی جنین تشكیل شده و به رحم زوج گیرنده منتقل می شود. سئوال اینجاست زنی كه باردار نیست چطور می تواند جنین را در رحم خود بپذیرد و حاملگی را نظیر یك حاملگی طبیعی طی كند؟ بنا بر گفته های رئیس مركز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مكرر ابن سینا پس از این كه اسپرم از مرد دهنده گرفته شد در شرایط اتاق عمل تخمك از زن اهداكننده گرفته می شود و توسط متخصص زنان سیكل قاعدگی خانم دهنده با خانم گیرنده هماهنگ می شود؛ به این ترتیب هورمون های طبیعی بدن را مهار می كنند و برای به دست آوردن تعداد بیشتری تخمك (در فرد دهنده) با استفاده از هورمون های خارجی تحریك تخمك گذاری انجام می شود. پس از گرفتن تخمك و اسپرم و انجام لقاح در شرایط آزمایشگاه پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت این جنین به رحم فرد گیرنده منتقل می شود. حال جنین شش روزه آمادگی زندگی در رحم را دارد و قبل از آن در لوله های رحمی به سر می برد. پس چطور یك جنین سه روزه به جای لوله های رحمی مستقیماً داخل رحم منتقل می شود؟ در پاسخ به این سئوال دكتر آخوندی گفت: «معمولاً آزمایشگاه های جنین شناسی حداكثر زمانی كه می توانند جنین را در آزمایشگاه نگه دارند ۲ تا ۳ روز است، هر چند تكنیك های جدید تا چهار روز نیز قادر هستند جنین را در محیط آزمایشگاه نگه دارند اما به هر حال در دنیا ترجیح بر این است كه در روز دوم یا سوم انتقال جنین صورت گیرد، چرا كه رحم در این زمان شرایط اش آماده تر است. در حالی كه انتقال جنین به داخل لوله های رحمی عوارضی چون حاملگی خارج رحمی و... را به دنبال دارد. منتها در این چند روز از خانم گیرنده خواسته می شود تحرك كمتری داشته باشد و از كارهای سخت پرهیز كند. در همین جا قابل تذكر است فرد نباید استراحت مطلق داشته باشد، چرا كه خود استراحت مطلق موجب می شود فرد تمركز بیش از اندازه ای بر روی وضعیت خود داشته باشد كه در این حالت اختلالاتی در مكانیسم طبیعی ترشح هورمون ها و... در بدن ایجاد شده و حساسیت بدن افزایش پیدا می كند. مجموعه این عوامل با اعمال برخی از اثرات منفی در نهایت منجر به دفع جنین می شوند. اهمیت این موضوع تا به آن حد است كه در برخی مراكز شاد بودن و تفریح رفتن توصیه می شود و حتی سرگرمی هایی چون اسكی كه تحرك زیاد دارند توصیه می شود تا ذهن فرد از این موضوع فارغ شده و بدن روند طبیعی خود را سیر كند. بنابراین استراحت مطلق نه تنها فایده ای ندارد بلكه بار مالی اضافی را بر خانواده تحمیل می كند.»
با توجه به اینكه جنین هایی كه از این طریق حاصل می شوند استرس های مختلفی را متحمل می شوند خانواده را در برابر یك سئوال قرار می دهد آیا فرزندان حاصل از این نوع باروری دارای مشكلات و عوارضی خواهند بود؟ گزارش ها در سراسر دنیا حاكی از این هستند كه این جنین ها دچار عوارض بیشتری نسبت به جنین های حاملگی طبیعی نیستند و حتی به نظر می رسد به دلیل كنترل های ویژه ای كه طی حاملگی بر این مادران اعمال می شود این جنین ها از سلامت خوبی برخوردار باشند.
سیستم ایمنی
بدن انسان طوری طراحی شده است كه عضو بیگانه را دفع می كند.
در رابطه با جنین انتقالی دكتر آخوندی به این نكته مهم اشاره كرد: «بدن فرد گیرنده جنین را بیگانه فرض نمی كند. فرقی ندارد این جنین متعلق به گیرنده باشد یا دهنده، در هر صورت بدن مادر با این جنین سازگاری پیدا می كند و سیستم ایمنی مادر علیه جنین واكنش نشان نمی دهد.»
مراقبت های دوران بارداری
از آنجا كه شیوه تحریك تخمك گذاری در اهدای جنین نسبت به حاملگی طبیعی متفاوت است در نتیجه بعد از انتقال جنین تا هنگامی كه این حاملگی به وضعیت طبیعی برسد با استفاده از هورمون های خارجی كنترل می شود. پس از اینكه كیسه حاملگی در رحم تشكیل شد سیر حاملگی به طور طبیعی ادامه پیدا می كند و تفاوتی با حاملگی های طبیعی ندارد.
زایمان
به گفته دكتر آخوندی در حاملگی های ناشی از اهدای جنین لزوماً سزارین انجام نمی گیرد اما از آنجا كه این حاملگی ها عمدتاً حاملگی های پرخطر محسوب می شوند پزشكان و والدین نگران تر هستند و ترجیح می دهند سزارین انجام شود. در واقع در شرایط های خاص چون چندقلویی و... این عمل ضرورت پیدا می كند.
منبع: ویستا
