سر درد در بارداری؛ برای درمان سردرد حاملگی چه بخوریم؟

آیا این مطلب برای شما مفید است؟

با شروع بارداری، مجموعه‌ای از تغییرات غیرمنتظره شما را غافلگیر می‌کند. یکی از شایع‌ترین عوارض بارداری، سردرد است که می‌تواند فعالیت روزمره‌تان را تحت تأثیر خود قرار دهد. گاهی سردرد بارداری آنقدر شدید است که به نظر می‌رسد همزمان با رشد جنین در شکم، یک تومور هم در سرتان در حال رشد است!
اما علت واقعی سردرد در زمان حاملگی چیست؟ آیا باید به پزشک مراجعه کرد یا در خانه هم قابل درمان هستند؟
نگران نباشید، ما اینجاییم تا دغدغه‌های شما را پاسخ داده و راهی برای تسکین این درد ارائه دهیم. این مطلب را از دست ندهید.

سردرد در بارداری! آیا طبیعی است؟

سردرد علامت مشترک در اغلب بیماری‌هاست. گاهی نیز از عوارض برخی داروها ناشی می‌شود. اما آنچه به‌عنوان سردرد در دوران بارداری (Pregnancy Headache) می‌شناسیم، یک واکنش طبیعی به تغییرات جدید در وضعیت بدن است. عدم تعادل در سطح هورمون‌ها، فشار خون، افزایش وزن، استرس و ... می‌توانند شما را در معرض سردردهای خفیف و گاها شدید بارداری قرار دهند.

آشنایی با انواع سردرد حاملگی

با شروع بارداری سطح هورمون‌ها، فشار خون و حتی وزن خانم‌ها دستخوش تغییرات مختلفی می‌شود؛ سردرد بارداری یکی از دردهای مشترک میان زنان باردار است که می‌توانند در دو دسته زیر قرار بگیرند:

1. سردردهای اولیه

   سردردهای اولیه، مستقل و خودبخود اتفاق می‌افتند. در واقع، نشانه یا علامت بیماری دیگری در بارداری نیستند. آن را می‌توان به سه نوع زیر تقسیم کرد:

   • تنشی (Tension Headaches)

     رایج‌ترین نوع سردرد در میان زنان باردار سردردهای تنشی (Tension Headaches) است؛ طبق تحقیقات انجام شده، بیش از 26 درصد از زنان حامله به آن دچار می‌شوند. به راحتی قابل درمان هستند و در بسیاری از موارد با ادامه روند حاملگی برطرف می‌شوند. احساسی شبیه کوبیده شدن سر به دیوار یا فشاری مبهم بر آن، وجه مشخصه این نوع درد در ناحیه سر، گردن و حتی عضلات شانه است.

   • حمله‌های میگرنی (Migraine Attacks)

     احتمال تجربه سردردهای مزمن یا میگرن نیز در میان زنان باردار وجود دارد. البته، میگرن در افرادی که سابقه قبلی ابتلا به آن را داشته باشند، بیشتر اتفاق می‌افتد. جالب است بدانید، هورمون‌های بارداری می‌توانند حملات آن را تشدید، متوقف و در مواردی کاهش دهند.

   • خوشه‌ای (cluster headaches)

     سردردهای دردناک و معمولا شدیدی که در شقیقه‌ها یا اطراف چشم‌ها بروز پیدا می‌کنند، در این دسته قرار می‌گیرند. این دردها به‌طور منظم، در یک دوره زمانی (یک هفته یا یکسال) هر روز در ساعتی مشخص ظاهر شده و مجددا بعد از یک وقفه یک ماهه یا بیشتر، تکرار می‌شوند. وقوع Cluster Headaches در دوران بارداری کمتر است.

2. سردردهای ثانویه

   بین 25 تا 42 درصد زنان در حاملگی، سردردهای ثانویه را تجربه می‌کنند. آن‌ها علامت هشداردهنده وجود یک عارضه یا بیماری هستند. یعنی، زمانی رخ می‌دهند که پای یک بیماری زمینه‌ای مانند عفونت سینوس، خونریزی داخلی، مننژیت و ... در میان باشد. بنابراین، ضرورت دارد جهت بررسی دقیق و معاینه تخصصی به پزشک مراجعه شود.

علت سردرد در بارداری چیست؟

بر اساس تقسیم‌بندی سه ماهه اول، دوم و سوم می‌توان علت سردرد حاملگی را در موارد زیر خلاصه کرد:

1. در سه ماهه اول

   سه ماهه اول بارداری معمولا زمان شروع سردردهای تنشی است. عواملی که می‌توانند باعث بوجود آمدن یا بدتر شدن آن‌ شوند، عبارتند از:

   • حالت تهوع یا استفراغ

     تهوع صبحگاهی از اولین علامت‌های بارداریست که در 80 درصد زنان اتفاق می‌افتد. با وجود آنکه خطری برای جنین ندارد، اما برای مادر آزاردهنده بوده و می‌تواند زمینه‌ساز بروز سردرد بارداری شود.

   • استرس و اضطراب شدید

     با آغاز این دوره جدید در زندگی، داشتن استرس‌های مربوط به سلامت جنین، تربیت و مراقبت از نوزاد و ... کاملا طبیعی است. این درگیری ذهنی می‌تواند در برخی زنان شدت پیدا کند تا جایی که سلامت جنین را با مخاطره روبرو کند. نگرانی مداوم و شدید، می‌تواند باعث اختلال در تمرکز، تپش قلب، افسردگی، سردرد و سایر موارد شود

   • سوء تغذیه یا رژیم غذایی ناسالم

     جهت رساندن مواد مغذی مورد نیاز رشد جنین، داشتن تغذیه سالم از ضروریات بارداریست. در صورت عدم توجه به این موضوع، ضمن آسیب به سلامت جنین، بدن مادر هم نمی‌تواند نیازهای تغذیه‌ای جدید خود را تأمین کند؛ در نتیجه، با مشکلاتی مانند سردرد، یبوست، خستگی مفرط، بی‌حالی و ... مواجه خواهد شد.

   • اُفت قند خون

     با شروع بارداری و تغییر در فرایند سوخت و ساز گلوکز، فرد را در معرض هیپوگلیسمی (پایین آمدن شاخص قند خون پایین‌تر از حد نرمال) قرار می‌دهد. این مسئله در زنان مبتلا به دیابت یا دارای دیابت بارداری بیشتر اتفاق می‌افتد. اختلال در تمرکز، یادگیری، فکر کردن، سردرد و ... از اثرات آن است.

   • کم آبی بدن

     کم آبی نه تنها در خانم‌های حامله، بلکه در سایر افراد نیز می‌تواند باعث سردرد از نوع تنشی شود. در این حالت با کم شدن مایع میان مغزی، به مغز فشار وارد شده و خود را به شکل سردرد نشان می‌دهد.

   • کمبود خواب

     به‌طور کلی، هر گونه اختلال در خواب می‌تواند سبب بروز سردرد شود. در زنان باردار عوامل متعددی مانند تکرر ادرار، گُر گرفتگی یا حالت تهوع صبحگاهی -که در هر لحظه از طول شبانه روز اتفاق می‌افتد-، می‌توانند فرایند خواب را مختل کنند.

   • مصرف برخی غذاها

     خوردن بعضی مواد غذایی باعث حساسیت یا بروز علائمی مانند سردرد می‌شوند. یکی از دلایل سردرد بارداری خوردن این غذاهای محرک است که از فردی به فرد دیگر متفاوتند. معمولا استفاده از محصولات لبنی، غذاهای تند و شکلات در اغلب زنان حامله باعث آن می‌شود.

   • تغییر در دید یا بینایی

     کاهش بینایی یا تاری دید در بارداری تحت تأثیر تغییرات هورمونی، فشار خون، تجمع مایعات، متابولیسم بدن و ... اتفاق می‌افتد. در برخی مواقع با سردرد نیز همراه می‌شود. تغییرات بینایی ممکن است ناشی از وجود یک عامل خطرزا مانند دیابت، بیماری پره اکلامپسی و یا مسمومیت بارداری باشد؛ بنابراین، بهتر است برای بررسی بیشتر، به پزشک مراجعه کنید.

   • حساسیت به نور

     در دوران حاملگی ممکن است حساسیت چشمانتان به نور افزایش پیدا کند و موجب سردرد تنشی و حتی میگرنی شود. بهتر است نور محیط را در حدی که باعث آزارتان نشود، کاهش دهید. توصیه می‌کنیم هر گونه اختلال در دید را با پزشک خود در میان بگذارید.

   • عدم تحرک کافی و نداشتن فعالیت بدنی

     تحقیقات زیادی تأثیر عدم ورزش و بی‌تحرکی را در بروز انواع سردرد، به ویژه در ایام بارداری اثبات کرده‌اند. انجام ورزش‌های ملایم مانند یوگا، شنا و حتی پیاده‌روی با افزایش سطح هورمون اندروفین (مسکن طبیعی بدن) و بهبود گردش خون، در کاهش سردردهای تنشی نقش مهمی دارند.

2. در سه ماهه دوم و سوم

   با گذر از سه ماهه اول بدن تقریبا خود را با شرایط جدید و تغییر در هورمون‌ها وفق داده است. به بیان دیگر، با ورود به سه ماهه دوم و سوم حاملگی، کمتر زنی سردردهای ناشی از هورمون‌های بارداری را تجربه می‌کند. در این دوران عوامل زیر منشاء اصلی آن‌ها هستند:

   • خواب ناکافی

     از سه ماهه سوم به بعد با بزرگ شدن شکم، خوابیدن به سختی انجام می‌شود. نداشتن خواب کافی علاوه بر خستگی، با تأثیر بر مغز می‌توانند باعث سردرد و مشکلات روحی شود.

   • فشار خون بالا

     سردردهای ناشی از فشار خون بالا اغلب با تاری دید، سرگیجه و تهوع نیز همراه هستند. از آنجایی که فشار خون بالا بر سلامت مادر و جنین اثر منفی دارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. زیرا می‌تواند باعث سکته، پره اکلامپسی، اکسیژن رسانی محدود به جنین، جدا شدن جفت، زایمان زودرس (قبل از هفته 37اُم) و یا وزن کم نوزاد هنگام تولد شود.

   • کشیدگی عضلانی

     با بزرگ شدن شکم فشار بر عضلات گردن و شانه‌ها بیشتر می‌شود. این مسئله علاوه بر انقباض ماهیچه‌ها در این نواحی، باعث سردرد هم می‌شود.

   • اضافه وزن و چاقی

     نقش چاقی به عنوان عاملی در شکل‌گیری سردردها به اثبات رسیده است. سردردهای ناشی از اضافه وزن در بارداری می‌توانند بر بینایی نیز تأثیر منفی بگذارند. علاوه بر این می‌تواند شما را مستعد بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، مسمومیت، مشکلات تنفسی، قلبی و ... کرده و سلامت جنین را تهدید کند.

   • رژیم بد و ناسالم غذایی

     با خوردن مواد غذایی سالم، میوه‌ها، سبزیجات و آب کافی می‌توان تا حد زیادی از بروز سردرد بارداری پیشگیری کرد. در واقع، با پیروی از رژیم غذایی ناسالم و عدم تعادل در مایعات و مواد معدنی بدن (مانند سدیم)، احتمال آن افزایش پیدا می‌کند.

   • ناهنجاری‌های فیزیکی یا بدنی

     با بزرگ شدن شکم و فشار بر ستون فقرات، تنش در عضلات سر و گردن نیز افزایش پیدا کرده و شما را مستعد سردرد بارداری خواهد کرد. در صورتی که قبل از بارداری، در اثر بد نشستن یا استفاده زیاد از گوشی همراه، ستون فقرات و فُرم اسکلت (به‌خصوص در شانه‌ها و گردن) دچار دفرمیته شده باشد، بیشتر در معرض فشار و سردرد قرار می‌گیرید.

3. پس از بیست هفتگی بارداری (5 ماهگی)

   خواندید که فشار خون بالا (Hypertension) تجربه مشترک اغلب خانم‌های باردار است؛ در این میان، برخی افراد از شروع بارداری دارای سطح طبیعی فشار خون هستند، اما ناگهان در هفته بیستم به فشار خون بالا دچار می‌شوند. این وضعیت پره اکلامپسی (Pre-eclampsia) نام دارد. از مهم‌ترین علائم آن سردردی است که از بین نمی‌رود و تداوم دارد.

روش‌های درمان سردرد در بارداری

خوشبختانه، برای درمان سردرد حاملگی روش‌های ساده‌ای وجود دارند که به راحتی می‌توانید آن‌ها را در خانه انجام دهید. اگر انجام روش‌های زیر تأثیری بر روند بهبودتان نداشت و با علائم دیگری مانند تهوع، سرگیجه، ضعف و ... همراه شد، به پزشک مراجعه کنید تا تحت درمان دارویی قرار بگیرید. به‌طور کلی، روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

1. روش‌های غیر دارویی

   اکثر پزشکان برای سردردهای معمولی در دوران حاملگی، درمان‌های غیردارویی زیر را توصیه می‌کنند:
   • ماساژ ملایم سر
   • انجام حرکات کششی
   • استراحت و خواب کافی
   • نوشیدن آب و مایعات کافی
   • حمام آب گرم برای رفع تنش‌های عضلانی
   • انجام ورزش‌های ملایم مانند یوگا، شنا و ...
   • استراحت در یک اتاق تاریک با چشمان بسته
   • رعایت اصول درست نشستن و درست ایستادن
   • استراحت مکرر هنگام استفاده از صفحه نمایش گوشی و لپ تاپ
   • قرار دادن کمپرس سرد یا گرم روی سر هر بار به مدت 10 دقیقه روی پیشانی یا پشت گردن
   • دوری کردن از عوامل محرک میگرن مانند نور شدید، الکل، کافئین، پنیر، بوهای بد، مشاجره

2. روش‌های دارویی

   با توجه به ریشه و دلیل اصلی سردرد، داروهای مناسب درمان بیماری تجویز می‌شوند. برای مثال اگر به علت، بیماری پره اکلامپسی باشد، داروهای مختص به خود را دارد. برای تسکین نوع معمولی آن با قرص یا مسکن، حتما با پزشک مشورت کنید. مصرف استامینوفن (تیلنول، پاراستامول) به میزان کم منعی ندارد؛ اما جهت جلوگیری از تأثیرات منفی بر جنین، بهتر است از زیاده‌روی در مصرف آن خودداری کنید.
   

   توجه: به هیچ وجه از آسپرین و ایبوپروفن (ادویل، موترین و ...) و داروهای حاوی کافئین استفاده نکنید. این داروهای مسکن، به‌خصوص اگر در سه ماهه اول بارداری مصرف شوند، می توانند سلامت جنین در حال رشد را تهدید کنند.

علت سردرد در حاملگی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به‌ طور خلاصه، ابزارهای تشخیصی علل ایجاد سردرد حین بارداری عبارتند از:

1. تست فشار خون با استفاده از فشارسنج، اُفت فشار خون یا بالا بودن غیرعادی آن اندازه‌گیری می‌شود. در صورت بالا بودن غیرعادی آن، آزمایش‌های تخصصی دیگری مثل سنجش پروتئین موجود در ادرار تجویز می‌شود.
2. آزمایش ادرار پزشک با این آزمایش به اطلاعاتی نظیر ابتلا به عفونت، دیابت، اختلالات کبدی، کلیوی و ... پی می‌برد. تست ادرار کمک می‌کند، میزان دفع مواد ضروری بدن نیز ارزیابی شوند.
3. آزمایش قند خون با این تست میزان گلوکز در خون شما اندازه‌گیری می‌شود تا از نظر ابتلا به دیابت یا بالا بودن میزان قند خون مورد ارزیابی قرار بگیرید. دیابت دوران بارداری بسیار شایع و از عوامل ابتلا به سردرد بارداری است.
4. آزمایش خون عملکرد تیروئید، شمارش کامل خون (CBC) و میزان رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) از جمله موارد مهمی هستند که در این آزمایش بررسی می‌شوند. برای مثال اگر سردرد به علت کم خونی باشد، با این روش تشخیص داده می‌شود.
5. تست بینایی به سنجش مواردی که می‌توانند در سردرد مؤثر باشند، نظیر عیوب انکساری (نیاز به عینک)، فشار چشم و التهاب صلبیه و سایر مشکلات مربوط به آن می‌پردازد.
6. تصویربرداری پزشکی از روش‌هایی مانند MRI، CTاسکن و یا آنژیوگرافی تفریق دیجیتال (DSA) جهت ارزیابی وضعیت رگ‌ها، عملکرد و آناتومی اعضای بدن استفاده می‌شود. وجود ناهنجاری در ستون فقرات یا گردن، آسیب در رگ‌های مغز یا قلب و ... با این روش‌ها قابل تشخیص هستند.
7. نمونه‌برداری از مایع مغزی-نخاعی (CSF) از ستون فقرات کمری جهت سنجش سلامت سیستم اعصاب مرکزی و تشخیص بیمار‌های عفونی، مغزی و نخاعی کاربرد دارد. در واقع، با این روش بیماری‌هایی که در شکل‌گیری سردردهای ثانویه نقش دارند، شناسایی می‌شوند.

رو‌ش‌های پیشگیری از ابتلا به سردرد حاملگی

راهکارهای زیر می‌توانند جهت کنترل و پیشگیری از ابتلا به سردرد دراین دوران مؤثر باشند:

1. بیشتر از 4 ساعت گرسنه نمانید.
2. حداقل روزانه 8 لیوان آب بنوشید.
3. استرس خود را مدیریت کنید و آرام باشید.
4. خواب (بویژه خواب شبانه) و استراحت کافی داشته باشید.
5. برای معاینه چشم‌هایتان به اپتومتریست یا چشم پزشک مراجعه کنید.
6. از خوردن غذاهای فرآوری شده، انواع فست‌فودها و نوشیدنی‌های الکلی اجتناب کنید.
7. فعالیت بدنی و ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و یوگای بارداری را در برنامه خود قرار دهید.

آیا سر درد بارداری ممکن است به دلیل فشار خون بالا باشد؟

فشار خون بالا یکی از دلایل رایج و جدی سردرد بارداری است. در هر زمانی از بارداری احتمال دارد به آن مبتلا شوید، بدون آنکه علائمی مشاهده کنید. بنابراین، حداقل یکبار در روز با استفاده از فشارسنج خانگی، فشار خون خود را اندازه‌گیری کنید.

میگرن در دوران بارداری! آیا خطرناک است؟

تغییر در سطح هورمون استروژن می‌تواند بر شدت و دفعات میگرن تأثیر داشته باشد. این هورمون در بارداری افزایش پیدا می‌کند، در نتیجه حاملگی تأثیر قابل توجهی بر این بیماری می‌گذارد:

1. برخی از زنان برای اولین بار در دوران بارداری به میگرن مبتلا می‌شوند.
2. تعدادی از زنان شاهد افزایش حملات میگرنی، بویژه در سه ماهه اول بارداری هستند.
3. بین 50 تا 80 درصد از بیماران میگرنی در دوران بارداری خود کاهش حملات میگرنی را تجربه می‌کنند.

اگر در دسته اول و دوم قرار دارید، باید میگرن را جدی بگیرید؛ در تمام مراحل، با پزشک خود یا متخصص زنان و زایمان مشورت کنید تا با یک برنامه درمانی ایمن (با حداقل استفاده از دارو)، شاهد تولد نوزادی سلامت باشید. برای آگاهی کامل از این عارضه و نحوه کنترل علل و درمان آن، می‌توانید به مطلب میگرن در بارداری مراجعه نمایید.

آیا سردرد حاملگی خطرناک است؟

سردرد در دوران بارداری اگر چه آزاردهنده است، اما دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. زیرا، حاملگی باعث ایجاد تغییرات مختلفی در بدن می‌شود که علائمی مانند سردرد از خود نشان می‌دهند. آنچه اهمیت دارد، استفاده از روش‌های درمانی بی‌خطر برای حفظ سلامت مادر و جنین است.
ناگفته نماند اگر درد شما به علت وجود یک بیماری زمینه‌ای باشد، خطرناک است و در دسته سردردهای ثانویه قرار می‌گیرد. در این موارد با دخالت به موقع پزشک می‌توانید سلامت خود و نوزادتان را تضمین کنید.

زمان مراجعه به پزشک برای سردرد در بارداری

اگر علائم زیر را دارید، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید:

1. تب
2. تشنج
3. سرگیجه
4. بیهوشی
5. سردرد شدید
6. تهوع و استفراغ
7. سردرد مکرر و مداوم
8. تاری دید و تغییر در بینایی
9. سردردی که بیش از چند ساعت طول بکشد.
10. مشاهده علامت‌های بیماری پره اکلامپسی که پیش‌تر ذکر شد.

برای سردرد در بارداری به چه دکتری مراجعه کنم؟

برای پیگیری درمان می‌توانید متخصص زنان و زایمان خود را در جریان قرار دهید؛ وی قادر است مشکل شما را با در نظر گرفتن سلامت جنین به خوبی حل کند. اگر به بیماری خاصی مبتلا باشید و نیاز به درمان جدی‌تر وجود داشته باشد، او شما را به پزشک واجد شرایط و متخصص در آن زمینه معرفی خواهد کرد.

آیا سردرد در بارداری به جنین آسیب می‌رساند؟

Pregnancy Headache اگر چه مادر را آزار می‌دهد، اما در صورتی ‌که از روش‌های بی‌خطر برای کنترل درد استفاده کند، خطری جنین را تهدید نخوهد کرد. برای مثال، مصرف مسکن‌های قوی به مدت طولانی و با دوز بالا خطر نقص مادرزادی را در جنین افزایش می‌دهد. اگر سردرد نشانه ابتلای شما به بیماری خاصی مانند Pre-eclampsia باشد و به موقع مراحل درمان را آغاز نکنید، به جنین خود آسیب‌های جدی خواهید زد.

سؤالات متداول

1. سردرد اوایل بارداری چگونه است؟

   در طول سه ماهه اول بارداری، اکثر زنان سردردهایی را تجربه می‌کنند که ناشی از تغییرات هورمونی است. با گذر از این دوره و سازگار شدن بدن با تغییرات جدید، بهبود پیدا می‌کند.

2. برای بهبود سردرد حین حاملگی چه بخوریم؟

   علاوه بر نوشیدن آب و مایعات کافی، می‌توانید به منظور کنترل انسولین و قند خون خود، از کربوهیدرات‌های پیچیده مانند نان‌های سبوس‌دار استفاده کنید. خوردن میوه‌ها و سبزیجات نیز با تأمین مواد مغذی می‌توانند سردردهای ناشی از سوء‌تغذیه را برطرف کنند.

3. برای سردرد در بارداری چه قرصی بخوریم؟

   می‌توانید از استامینوفن آن هم به مقدار کم، نهایتا 3 بار در هفته استفاده کنید.

4. سر درد بارداری از چه زمانی شروع می‌شود؟

   معمولا با افزایش سطح هورمون‌ها و فشار خون، در همان ماه‌های ابتدایی بارداری شروع می‌شود.

5. کدام داروها برای درمان سر درد در بارداری ممنوع است؟

   در دوران بارداری، استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بدون نسخه، مانند ایبوپروفن (ادویل) یا آسپرین ممنوع است. زیرا، احتمال تولد نوزاد با ناهنجاری‌های مادرزادی را افزایش می‌دهند.

6. آیا سر درد در حاملگی ارتباطی با جنسیت جنین دارد؟

   برخی افراد سردردهای بارداری سه ماهه اول را نشانه‌ای برای تعیین جنسیت جنین می‌دانند، اما این عقیده فقط یک خرافه است و پشتوانه علمی ندارد. در یک کلام، سردرد و جنسیت نوزاد هیچ ارتباطی با هم ندارند.