آیا این مطلب برایتان مفید است؟
بارداری یکی از تغییرات خوشایند در زندگی زوجین است؛ با نزدیک شدن به زمان زایمان، میزان هیجان و لذت آن رفته رفته افزایش پیدا می‌کند. البته، همه لحظات آن شاد و بی دغدغه سپری نمی‌شوند. اغلب زنان از مواجه شدن با تغییرات ناگهانی بوجود آمده در بدنشان شوکه می‌شوند و یا دائما نگرانند، فرزندشان به خوبی رشد می‌کند یا خیر؟ سالم به دنیا می‌آید یا نه؟ آیا می‌توانند درد زایمان را تحمل کنند؟ و... ؛
اگر شما هم جزء مادرانی هستید که اضطراب و استرس در بارداری باعث کلافگی‌تان شده و می‌خواهید بدانید: آیا استرس برای جنین خطرناک است؟ علائم آن چیست؟ راهی برای کنترل و درمان اضطراب در بارداری وجود دارد؟ می‌توانم دارو مصرف کنم؟ و ... تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
آیا باید نگران اضطراب و استرس در بارداری باشم؟
اضطراب در بارداری باعث تنگ شدن عروق می‌شود؛ در این حالت بدن برای محافظت از خود در برابر این دشمن خارجی، هورمون‌هایی مانند آدرنالین ترشح می‌کند. ابتدا خون به قلب و مغز فرستاده می‌شود، زیرا برای مبارزه با اضطرابِ بوجود آمده، اهمیت بیشتری دارند. در چنین شرایطی، خون رسانی به سیستم گوارشی (روده، معده) و رحم به کُندی اتفاق می‌افتد.
همان‌طور که می‌دانید، جنین اکسیژن و مواد مغذی را از طریق خون دریافت می‌کند؛ هنگامی که مادر مضطرب است، با کاهش جریان خون به رحم، جنین در معرض کمبودهای تغذیه‌ای و اکسیژن قرار خواهد گرفت. در صورت ادامه‌دار بودن اضطراب و استرس در بارداری، روند رشد جنین مختل می‌شود.
از طرف دیگر، اگر در این دورانِ حساس اضطراب داشته باشید، بدن هورمونی به نام کورتیزول که به هورمون استرس مشهور است، ترشح خواهد کرد. حفاظت از جنین در برابر این هورمون، بر عهده جفت است. در صورت تداوم نگرانی‌ها، افزایش ترشح این هورمون به شدت برای بدن مضر خواهد بود. در واقع، می‌تواند ضربان قلب و حرکات جنین را کاهش دهد.
علاوه بر افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی جنین، برخی پزشکان معتقدند کورتیزول بر رشد سیستم عصبی نوزاد نیز تأثیر منفی می‌گذارد. استرس مداوم همچنین، باعث عدم تقارن در گوش‌ها، انگشتان و به طور کلی، اندام‌های جنین می‌شود. بنابراین، اگر در دوران بارداری دچار استرس و نگرانی غیر قابل کنترل هستید، حتما برای بررسی بیشتر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
علائم اضطراب و استرس در بارداری چیست؟
هر چند اضطراب و استرس در بارداری بیشتر جنبه روحی دارد، اما معمولا خود را با علائم جسمی نیز نشان می‌دهد؛ توجه داشته باشید، معمولا در سه ماهه اول بارداری به علت آغاز تغییرات هورمونی، شدت علائم بیشتر است:
- تهوع
- سرگیجه
- تنگی نفس
- احساس ترس
- اختلال در خواب
- تعریق بیش از حد
- عدم توانایی در تمرکز
- نگرانی و بی‌قراری مداوم
- از دست دادن اشتها یا پُرخوری شدید
- ضعف و بی‌حالی در مواردی همراه با احساس سبکی در سر
- تنفس سریع همراه با تپش قلب بالا یا ضربان قلب شدید
- احساس درد یا لرزش در عضلات و اندام‌ها مانند دست‌ها (تنش عضلانی)
- بی‌حس شدن اندام‌ها یا احساس گزگز در آن‌ها به خصوص در انگشتان پا، دست و یا لب‌ها
چگونه می‌توانم اضطراب و استرس در بارداری را کنترل کنم؟
روش‌ها و راهکارهای زیر در عین سادگی، در کاهش و مدیریت استرس در دوران تکرار نشدنی بارداری بسیار مؤثر هستند. در کلیه این مراحل از همسرتان بخواهید، شما را همراهی کند و با ایجاد فضایی لبریز از عشق و آرامش، خود را برای تجربه شیرین مادر و پدر شدن آماده کنید:
- با جنین خود صحبت کنید. مادران تنها کسانی هستند که در دوران بارداری می‌توانند با جنین خود صحبت کنند؛ این ساده‌ترین راه برای کاهش اضطراب و استرس در بارداری است. علاوه بر این، شکل گیری یک زندگی جدید، حرکات جنین و... را تنها مادران می‌توانند، تجربه کنند و این یک امتیاز فوق‌العاده برای شماست. با هر بار صحبت کردن با دلبند خود، می‌توانید حرکاتش را یادداشت کنید، تا بعدها وقتی بزرگتر شد، این یادگاری منحصر به فرد را به او هدیه دهید.
- سبک زندگی خود را بررسی کنید. زندگی روزمره خود را مرور کنید تا با کاهش استرس، از نوزادتان بهتر محافظت کنید. این کار باعث می‌شود، عادات و سبک زندگی ناسالم خود را بشناسید و برای رفع آن‌ها اقدام کنید. به موقع خوابیدن، سحرخیز بودن، انجام ورزش‌های سبک، خوردن سه وعده غذایی سالم و ... سبب می‌شوند، توان بدنی خود را افزایش دهید؛ یک بدن قوی در برابر استرس‌های روحی و جسمی بهتر مقاومت می‌کند.
- استراحت و خواب کافی را فراموش نکنید. کم خوابی یا بی خوابی می‌توانند زمینه ساز بروز استرس و اضطراب در بارداری باشند و یا علائم آن را تشدید کنند. خود را عادت دهید تا ساعات خواب و بیداری‌تان را تنظیم کنید.
- نفس عمیق بکشید. توجه به تنفس و رساندن اکسیژن کافی به بدن در کاهش اضطراب در بارداری نقش مهمی دارد. در طول روز با تمرکز بر دم و بازدم، نفس عمیق بکشید و بدن خود را در حالت ریلکس قرار دهید. این کار از افزایش فشار خون، تنش عضلانی و استرس عاطفی پیشگیری خواهد کرد.
- به تغذیه و غذایی که می‌خورید، اهمیت دهید. انتخاب مواد غذایی در دوران بارداری از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا نقش سوء‌تغذیه در ایجاد اضطراب و استرس در حاملگی به اثبات رسیده است. بنابراین، در وعده‌های غذایی اصلی و میان وعده‌ها، از منابع سرشار از مواد مغذی و مفید استفاده کنید. مصرف برخی غذاها و نوشیدنی‌ها، مانند غذاهای پر چرب یا نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند استرس شما را تشدید کنند.
- از داشتن فعالیت بدنی منظم غافل نشوید. اهمیت داشتن تحرک و فعالیت بدنی سبک در دوران حاملگی نه تنها در کاهش استرس، بلکه بر سلامت جسمی و آسان شدن روند زایمان نیز اثرگذار است. با انجام ورزش‌های آرام مانند یوگای بارداری می‌توانید، اضطراب خود را از بین برده و به آرامش جسم و روح دست پیدا کنید.
- انتخاب یک ماما یا متخصص زنان و زایمان با تجربه وجود یک پزشک با تجربه و مورد اعتماد که دانش کاملی از مسائل مربوط به زنان و زایمان دارد، می‌تواند مراحل بارداری را تا تولد و حتی بعد از آن آسان‌تر کند. وی با دادن اطلاعات و افزایش آگاهی شما کمک خواهد کرد از روزهای شگفت‌انگیز بارداری در کمال آرامش، نهایت لذت را ببرید.
- سرگرمی‌های مورد علاقه خود را دنبال کنید. انجام کارهایی که به آن‌ها علاقه دارید مانند گوش دادن به موسیقی، نقاشی کردن و... می‌تواند بر کنترل ذهن و کاهش نگرانی‌های شما کمک کند. با حذف افکار مزاحم، ذهن‌تان آرامش پیدا خواهد کرد.
- مطالعه کنید. با مطالعه کتاب‌هایی در خصوص شیوه‌های نگهداری و تربیت فرزند، به مادر آگاه‌تری تبدیل خواهید شد و نگرانی‌هایتان درباره ناتوانی در مادر شدن کاهش پیدا می‌کند و می‌توانید در کلاس‌های آموزشی قبل از زایمان نیز شرکت کرده و از تجربه‌های دیگران نیز استفاده کنید.
علل اضطراب و استرس در بارداری
برای مدیریت بهتر اضطراب و استرس در باردری، می‌توان آن را در دو نوع زیر ریشه‌یابی کرد:
-
عوامل محیطی
زندگی به‌طور کلی منبعی از استرس است؛ حتی زمانی که از آن آگاه نباشید! شاید در نگاه اول اضطراب را با کلماتی مانند: ترس، خشم، نگرانی و... توصیف کنید، اما صداهای بلند و از کنترل خارج شده، خستگی، گرمی و سردی هوا، روابط اجتماعی غلط، طلاق، مشکلات اقتصادی، سوء‌تغذیه و بسیاری از موارد دیگر می‌توانند سر منشاء استرس در شما باشند.
به همین دلیل است که در دوران حاملگی دائما تأکید می‌شود: «از رژیم غذایی نامتعادل پرهیز کنید»، «از قرار گرفتن در محیط‌های پر ازدحام خودداری کنید»، «از قرار گرفتن در سرما یا گرمای بیش از حد بپرهیزید»، ... زیرا حتی اگر متوجه نباشید، بدنتان در حالت استرس‌زا قرار می‌گیرد و بر کودکتان اثرات منفی خواهد گذاشت. -
عوامل روانی
تنها عوامل محیطی باعث اضطراب و تنش نمی‌شوند؛ در واقع، استرس روانی در زنان باردار از مشکلاتی است که بسیار رواج دارد. رهایی از افکاری در مورد سالم بودن جنین، درد زایمان، رفع تغییرات بدنی بعد از تولد نوزاد، نحوه تربیت و نگهداری از نوزاد و... برای مادران غیر ممکن به نظر می‌رسد. هر چند کار ساده‌ای نیست، اما با کمی تلاش امکان‌پذیر است.
بهتر است ابتدا با این موضوع کنار بیایید که استرس و اضطراب در دوران بارداری طبیعی است و در نهایت، از راهکارهایی برای مدیریت آن پیروی کنید. به‌طور کلی، استرس روانی در بارداری می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:- عدم حمایت و همراهی همسر
- اضطراب در مورد چگونگی زایمان و حتی درد آن
- نگرانی در مورد چگونگی نگهداری و تربیت نوزاد
- تجربه ناموفق در بارداری و زایمان مانند سقط جنین
- ابتلا به بیماری خاص و نگرانی از انتقال دادن آن به جنین
- تجربه تولد نوزادی که با ناهنجاری‌های مادرزادی متولد شده (حتی در اطرافیان)
- بارداری و تغییرات جسمی آن مانند لکه‌های پوستی، افزایش وزن، تهوع صبحگاهی و ...
- تغییرات در سطح هورمون‌ها که منجر به تغییر در خلق و خوی مادر شده و کنترل استرس را برای او دشوار می‌کند.
آیا مصرف دارو برای کاهش استرس و اضطراب در بارداری مجاز است؟
پزشکان از تجویز دارو تا جایی که ممکن است در دوران بارداری خودداری می‌کنند؛ در مواردی که استرس و اضطراب به قدری شدید باشد که سلامت جنین را تهدید کند، متخصص زنان و زایمان مصرف برخی داروها را مجاز می‌داند. داروهای SSRI و SNRI که با نام مهار کننده انتخابی باز جذب سروتونین و نوراپی نفرین شناخته می‌شود، اولین انتخاب پزشکان در چنین شرایطی است.
این داروها علاوه بر درمان اضطراب در دوران بارداری، برای افسردگی پس از زایمان نیز کاربرد دارند. در بدترین حالت، تجویز هیدروکسیزین (Hydroxyzine) مفید خواهد بود. برخی متخصصان در مواردی برای مدیریت اضطراب، از بِنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) و ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای (TCAs) در بارداری استفاده می‌کنند.
فراموش نکنید، داروهای ذکر شده را فقط با تجویز پزشک و درست مطابق با مقدار تجویز شده مصرف نمایید. استفاده خودسرانه بخصوص در سه ماهه اول، منجر به نواقص مادرزادی جنین مانند شکاف لب خواهد شد.
زمان مراجعه به پزشک برای اضطراب و استرس در بارداری
معمولا زمانی که کنترلِ استرس از عهده شما خارج می‌شود، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. شاید از خود بپرسید: چه زمانی استرس غیرعادی و بیش از حدِ معمول است؟ زمانی که تلاش شما برای رفع علائم زیر بی اثر باشد:
- ناتوانی در تمرکز
- احساس نگرانی دائمی
- از دست دادن میل به زندگی
- احساس نا امیدی و بی انگیزه بودن
- خوابیدن بیشتر یا کمتر از حد معمول
- خوردن بیشتر یا کمتر از میزان طبیعی
برای درمان استرس و اضطراب در بارداری به چه دکتری مراجعه کنم؟
متخصص زنان و زایمانی که از ابتدای بارداری شما را همراهی می‌کند، می‌تواند در زمینه کنترل و درمان اضطرابِ این دوران نیز به شما کمک کند. وی در ابتدا تلاش می‌کند با راهکارهای عملی مانند اصلاح سبک زندگی، مدیتیشن، ماساژ و... استرس شما را مدیریت کرده و کاهش دهد. اگر شرایط حاد باشد، تجویز دارو گزینه بعدی خواهد بود.
در تمام مراحل درمان، نهایت همکاری را با پزشک خود داشته باشید تا به نتیجه مطلوب برسید. همچنین در صورت لزوم، متخصص زنان و زایمان ممکن است شما را بر اساس نیازی که دارید، به متخصصِ مربوط و واجد شرایط دیگری مانند روانشناس معرفی کند.
تأثیرات استرس و اضطراب در بارداری بر مادر
تأثیراتی که استرس بر مادران باردار دارد، دلیل محکمی است که یادآوری می‌کند : «استرس و اضطراب در بارداری را جدی بگیرید». مهم‌ترین اثرات استرس در بارداری بر مادر شامل موارد زیر است:
- ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن استرس در بارداری منجر به تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود و احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن و حتی افزایش تعداد دفعات ابتلا به سرماخوردگی را افزایش می‌دهد. با افزایش خطر بروز عفونت در اثر ضعف سیستم ایمنی مادر، احتمال زایمان زودرس نیز بالا می‌رود.
- اختلال در سیستم گردش خون از مهم‌ترین اثرات اضطراب بارداری، اختلالی است که در خون رسانی به اندام‌ها ایجاد می‌شود و اغلب خود را با بی‌حسی یا گزگز شدن نشان می‌دهد. آدرنالین ترشح شده در واکنش به افزایش استرس، رگ‌های خونی را منقبض کرده و مانع از رسیدن اکسیژن کافی به جنین می‌شود. هیپوکسی یا کمبود اکسیژن مزمن، علاوه بر کُند کردن فرایند رشد جنین در رحم، مشکلات سیستم عصبی و آسیب به اندام‌ها را برای جنین به بار می‌آورد.
- افزایش فشار خون استرس می‌تواند فشار خون را تا حدی بالا ببرد که به بیماری پره اکلامپسی (افزایش ناگهانی فشار خون) مبتلا شوید. در این حالت، احتمال زایمان زودرس و تولد نوزادی با وزن کم افزایش پیدا می‌کند.
- تشدید تغییرات بارداری با افزایش تنش روانی و میزان استرس، احتمال تشدید تهوع صبحگاهی بارداری، کمردرد، اختلالات خواب و... افزایش پیدا می‌کند.
- لاغری یا افزایش وزن شدید سطح بالای اضطراب در بارداری می‌تواند باعث بی‌اشتهایی یا پرخوری شود؛ در نتیجه، مادر را با کمبود یا افزایش وزن شدید مواجه کند. با افزایش وزن، خطر ابتلا به دیابت بارداری نیز وجود دارد.
تأثیرات استرس و اضطراب در بارداری بر جنین
اضطراب و استرس در بارداری در صورت مداومت و شدت بالا، بر سلامت جنین تأثیرات نامطلوبی دارد؛ تا حدی که در اوایل بارداری با تأثیر احساسات منفی بر هورمون‌ها، می‌تواند باعث از دست دادن جنین و سقط آن شود! در سه ماهه دوم و سه ماهه سوم، تأثیر استرس بر جنین به صورت موارد زیر خود را نشان می‌دهد:
- زایمان زودرس
- بروز مشکلات خواب در نوزاد
- کوچک شدن اندازه دور سر نوزاد
- کاهش سن حاملگی و عدم رشد کامل جنین
- کاهش وزن نوزاد، کمتر از حد نرمال در زمان تولد
- اختلال در عملکردهای مغزی و سیستم عصبی نوزاد از جمله قدرت تمرکز، یادگیری و حافظه
- افزایش احتمال تولد نوزاد با نواقص جسمی و ناهنجاری مادرزادی مانند عدم تقارن در گوش‌ها
لازم است بدانید با توجه به جنسیت جنین، استرس مادر می‌تواند عواقب متفاوتی را به همراه داشته باشد. مثلا اگر جنین پسر باشد، معمولا با پارگی زودرس کیسه آب (مایع آمنیوتیک)، زایمان آغاز می‌شود.
فعالیت‌های بدنی که به کاهش اضطراب و استرس در بارداری کمک می‌کنند
با وجود آنکه پزشکان تأیید می‌کنند، در دوران بارداری از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین و شدید خودداری کنید، اما عدم تحرک مشکلات زیادی را به همراه دارد. از طرف دیگر، با داشتن فعالیت بدنی اصولی مطابق با دستورالعمل پزشک، می‌توانید در از بین بردن اضطراب و استرس در بارداری بسیار موفق عمل کنید. برخی از بهترین فعالیت‌های بدنی در این دوران عبارتند از:
- شنا
- دوچرخه ثابت
- یوگا و مدیتیشن
- ایروبیک آرام، بدون حرکات شدید و ضربه‌ای
- پیاده‌روی یا استفاده از تردمیل با سرعت کم
برای کاهش اضطراب و استرس در بارداری چه بخوریم؟
اصلاح رژیم غذایی می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس در بارداری کمک کند. بنابراین، توصیه می‌کنیم، رعایت موارد زیر را در رژیم غذایی خود فراموش نکنید:
- اغلب فشارهای روانی و استرس در دوران بارداری ناشی از کمبود ویتامین B است؛ بنابراین غذاهایی که سرشار از این ویتامین هستند را مانند شیر، مرغ، انواع جوانه‌ها، سبزیجات و حبوبات مصرف کنید.
- سبزیجاتی با برگ سبز مانند اسفناج، کلم بروکلی، شنبلیله و... به دلیل داشتن منیزیم در کاهش استرس دوران حاملگی بسیار مؤثرند.
- شیر یکی از بهترین غذاهای ضد استرس است؛ به ویژه اگر گرم میل شود. ضمن رفع نیاز به کلسیم، گرفتگی عضلانی و تنش روحی را نیز بر طرف می‌کند.
- غلات مانند نان سبوس‌دار، جو دوسر، بلغور و... به دلیل داشتن کربوهیدرات پیچیده، میزان سروتونین در مغز را افزایش داده، باعث آرامش و رفع اضطراب می‌شوند.
سؤالات متداول
-
آیا مصرف قرص استرس در بارداری مجاز است؟
در صورت شدت علائم و تجویز پزشک مانعی ندارد. -
استرس در بارداری چه عوارضی دارد؟
در ماه‌های اولیه بارداری خطر سقط جنین و در ماه‌های پایانی، خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. اختلال در سیستم عصبی، قلبی-عروقی، عدم رشد کافی و بروز ناهنجاری‌های مادرزادی از دیگر خطرات و عوارض استرس در بارداری هستند. -
استرس در بارداری نشانه چیست؟
کاملا طبیعی است که با شروع مرحله جدیدی در زندگی احساس نگرانی و اضطراب داشته باشید؛ به خصوص در ماه‌های آغاز بارداری تغییر در سطح هورمون‌ها، علائم استرس در بارداری را افزایش می‌دهد. -
آیا استرس و اضطراب در بارداری خطرناک است؟
در صورت تداوم و عدم درمان می‌تواند، سلامت جنین را با خطر مواجه کند. از جمله عدم تقارن در اندام‌ها، مشکلات مغزی، اختلال رشد و... -
آیا احساس استرس بی‌دلیل در بارداری طبیعی است؟
با رشد جنین و افزایش سطح هورمون‌ها، تغییرات در خلق و خو و نوع احساسات نیز اتفاق می‌افتد؛ گاهی حتی ممکن است دلیل تنش و اضطراب خود را ندانید، اما کاملا طبیعی است. -
آیا استرس بارداری ارتباطی با جنسیت جنین دارد؟
هر چند به تحقیقات بیشتری نیاز است تا دلایل تأثیر اضطراب بر جنسیت مشخص شود، اما نتایج مطالعات در دانشگاه‌ها اسپانیا، کلمبیا و امریکا نشان می‌دهد، احتمال تولد نوزاد دختر به دلیل افزایش سطح هورمون کورتیزول، در مادران پر استرس بیشتر است. -
آیا جنین در رحم اضطراب مادر را حس می‌کند؟
بله؛ استرس مادر بر رشد سیستم عصبی جنین اثر می‌گذارد. هر چه میزان اضطراب مادر بیشتر باشد، احتمال تولد نوزادی با مشکلات عصبی و علائم افسردگی بیشتر است. -
چگونه می‌توان فهمید جنین استرس دارد؟
ماما یا متخصص زنان با شنیدن ضربان قلب جنین، می‌تواند استرس او را تشخیص دهد؛ آرام یا تند بودن و به طور کلی، الگوی نا منظم و غیر عادی ضربان قلب جنین می‌تواند نشانه استرس او باشد. -
آیا اضطراب در بارداری بر تغذیه نوزاد اثر می‌گذارد؟
بله؛ تغذیه نا مناسب و عادت‌های بد غذایی در نوزادان و کودکان می‌تواند ناشی از استرس در دوران بارداری باشد. -
چرا در دوران بارداری تسلط و کنترل احساسات سخت است؟
افزایش ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون بر بروز احساسات و عدم توانایی مغز شما در کنترل آن‌ها بویژه اضطراب و استرس در بارداری اثرگذار هستند.
