آیا این مطلب برای شما مفید است؟
زمانی که برای اولین بار صدای قلب جنین خود را می‌شنوید، یکی از بهترین لحظات عمرتان خواهد بود؛ موسیقیِ خوش‌آهنگی که نوید زندگی می‌دهد. اما همه نوزادان شانس متولد شدن با قلبی سالم را ندارند! البته، اگر والدین نسبت به اهمیت انجام روش‌های غربالگری بارداری آگاه باشند، می‌توانند سلامت فرزندشان را تضمین کنند. یکی از مهم‌ترین آنها، «غربالگری نقص مادرزادی قلب» است.
ممکن است بپرسید: غربالگری بیماری قلبی چیست؟ نحوه انجام آن چگونه است؟ آیا خطری برای جنین ندارد؟ بهترین زمان انجام غربالگری CHD یا نقص قلبی چه زمانیست؟
صبور باشید؛ علاوه بر پاسخ به این سؤالات، اطلاعات ارزشمندی را در اختیارتان قرار خواهیم داد. بنابراین، اگر باردار هستید یا قصد دارید صاحب فرزند شوید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مطلب همراه ما باشید
نقص مادرزادی قلب چیست؟
سه هفته بعد از لقاح، رشد قلب جنین آغاز می‌شود؛ اما در برخی نوزادان روند تشکیل و تکامل قلب با اختلالاتی مواجه می‌شود که منجر به نقص مادرزادی قلب (CHD) خواهد شد. به طور کلی، هر گونه اختلال در قلب و عروقِ خونی آن که از بدو تولد وجود دارد، به عنوان بیماری یا نقص مادرزادی قلب شناخته می‌شود.
CHD طیف گسترده‌ای را در برمی‌گیرد: از وجود سوراخ در سپتوم قلب تا عملکرد نادرست دریچه‌ها. با وجود آنکه علت پیدایش چنین ناهنجاری‌هایی ناشناخته است، اما حاملگی در سنین بالا، ابتلای مادر به بیماری‌هایی مانند دیابت، سرخجه و تیروئید، مصرف برخی داروها در حاملگی، بروز اختلالات ژنتیکی و کروموزومی مانند تریزومی 13، سندرم داون و... در ایجاد آن نقش دارند.
خوشبختانه در اکثر موارد با تشخیص به موقع، امکان درمان برخی نواقص مادرزادی در قلب وجود دارد. تنها کافیست تست‌ها و معاینات تخصصی خود را به صورت منظم پیگیری کنید. از طرف دیگر، با رعایت اقدامات پیشگیرانه (مانند عدم مصرف سیگار، نوشیدنی‌های الکلی، واکسیناسیون به موقع) و افزایش آگاهی مادران، شیوع بیماری‌های قلبی مادرزادی در حال کاهش است.
اهمیت انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب
پدران و مادران زیادی، نوزاد خود را به دلیل جدی نگرفتن انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب از دست می‌دهند. در حالی که با انجام روش‌های پزشکی ساده، امکان شناسایی و درمان بسیاری از این ناهنجاری‌ها وجود دارد. بنابراین، نباید چنین امکانی را به سادگی از دست بدهید!
از آنجایی که روش‌های غربالگری، از بروز نارسای‌های قلبی در بدو تولد و حتی در بزرگسالی جلوگیری می‌کنند، انجام آنها در طول حاملگی و حتی بعد از تولد نوزاد ضروریست. به بیان دیگر، غربالگری CHD با کمک به آغاز روند درمان، از رنج و ناتوانی و حتی مرگ فرزندتان در روزهای آغاز زندگیش، پیشگیری خواهد کرد.
زمان انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب
در اکثر موارد، نواقص مادرزادی قلبِ جنین در دوران بارداری قابل تشخیص هستند. معمولا در طول معاینات دوره‌ای و از طریق یک سونوگرافی معمولی، پزشک می‌تواند به وجود اختلال در رشد و عملکرد قلب جنین پی ببرد. در چنین شرایطی، انجام اکوکاردیوگرافی جنین که یک سونوگرافی تخصصی‌تر است، ضرورت دارد.
این روش بین هفته 18 تا 22 بارداری جهت تأیید تشخیص اولیه نقص مادرزادی در قلب، انجام می‌شود. با این حال، نواقص قلبی پیچیده با اکوکاردیوگرافی قابل تشخیص نیستند. در واقع، ممکن است CHD در برخی موارد خاموش بماند و در طول حاملگی شناسایی نشود؛ در این شرایط پزشک بعد از زایمان و با تولد نوزاد می‌تواند این اختلال مادرزادی را تشخیص دهد.
نحوه انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب
برای درک بهتر مراحل انجام غربالگری نقص مادرزادی قلبی، آن را بر اساس زمان انجام (در طول حاملگی و بعد از زایمان)، دسته‌بندی کرده‌ایم:
-
نحوه انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب در طول بارداری
اگر غربالگری در طول 9 ماه حاملگی بویژه ماه‌های ابتدایی آن انجام شود، بهتر می‌توان اقدامات درمانی را انجام داد؛ هر یک از روش‌های زیر نقش مؤثری در شناسایی به موقع اختلال مادرزادی در قلب جنین دارند:-
سونوگرافی سه ماهه اول
این روش برای مادرانی که مشکوک به تولد نوزادی با نقص سیستم قلبی عروقی هستند، از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. پزشک با شنیدن ضربان قلب و مشاهده ساختار آن، هر گونه حالت غیر طبیعی را شناسایی می‌کند. در این روش کافیست روی صندلی مخصوص دراز بکشید تا پزشک با استفاده از ابزار اولتراسوند، تصاویر جنین را در مانیتور مخصوص مشاهده و بررسی کند. -
تست خون
با انجام آزمایش خون و اندازهگیری میزان پروتئین A و همچنین، هورمون HCG احتمال تولد نوزادی با نقص مادرزادی، از جمله ناهنجاری در عضو حیاتیِ قلب افزایش پیدا می‌کند. در این صورت، جهت تشخیص نهایی انجام روش دقیق‌تر یعنی، اکوکاردیوگرافی قلب تجویز خواهد شد. -
اکوکاردیوگرافی قلب جنین
گاهی وجود نشانه‌هایی از نقص کروموزومی و ژنتیکی در آزمایش خونِ مادر یا نتایج مشکوک در سونوگرافی خبر از احتمال ابتلای جنین به بیماری‌های قلبی عروقی می‌دهد. از این رو، جهت تشخیص دقیق نیاز به انجام اکوکاردیوگرافی قلب ضرورت پیدا می‌کند. این روش که مراحلی مشابه سونوگرافی دارد، تنها باید توسط فوق تخصص قلب کودکان انجام شود.
در اکو از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری واضح از قلب جنین استفاده می‌شود. پزشک با استفاده از ابزاری خاص به نام پروب، به بررسی تخصصی سلامت قلب و عروق جنین می‌پردازد. به دلیل حساسیت در این روش، ممکن است به بیش از یک جلسه زمان نیاز باشد.
-
-
نحوه انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب بعد از زایمان
در اغلب موارد پزشک با معاینه اولیه نوزاد و مشاهده اولیه علائمی مانند: ضربان غیرعادی قلب، نبض نامنظم، رنگ آبی در پوست یا لب‌ها، اختلال در تنفس و... به وجود نارسایی قلبی مادرزادی پی می‌برد. با این وجود، برخی نواقص مادرزادی در سیستم قلبی عروقی تا مدت‌ها بعد از تولد ناشناخته باقی می‌مانند.
در مواردی که به دلیل رفتار پر خطر مادر یا زمینه ارثی، احتمال وجود CHD وجود دارد، پزشک از روش‌های زیر استفاده خواهد کرد:-
اکوکاردیوگرافی
این روش درست شبیه اکوکاردیوگرافی جنین است، با این تفاوت که مستقیما روی نوزاد انجام می‌شود. معمولا مشکلات قلبی که در طول اکو قلب جنین پنهان مانده‌اند، با رشد کامل جنین و تولد نوزاد بهتر خود را نشان می‌دهند. -
عکس‌برداری با اشعه X
ناهنجاری در شکل و ساختمان قلب، از جمله اندازه غیر طبیعی آن با استفاده از اشعه ایکس قابل تشخیص است. علاوه بر این می‌توان وجود خون در ریه‌ها را با استفاده از این روش مشاهده نمود. انباشت خون در ریه یا بزرگ بودن قلب بیش از اندازه طبیعی از علائم ابتلای نوزاد به بیماری قلبی است. به دلیل عوارض تابش اشعه ایکس در ثبت تصاویر، این روش فقط در موارد ضروری کاربرد دارد. -
الکتروکاردیوگرام
الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب نوزاد (ECG)، روشی است که در آن عملکرد الکتریکی قلب مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به این منظور، حسگرهایی که الکترود نامیده می‌شوند به بازوها، پاها و قفسه سینه نوزاد متصل می‌شود تا سیگنال‌های دریافتی را به دستگاه ضبط ECG ارسال کنند. دستگاه نوار قلب، سیگنال‌های الکتریکی قلب را نمایش می‌دهد تا پزشک به راحتی بتواند کیفیت ضربان و عملکرد آن را بررسی کند. -
پالس اکسیمتری
میزان اکسیژن خونِ نوزاد با استفاده از روش پالس اکسیمتری اندازهگیری می‌شود. در این روش یک حسگر مخصوص که دارای امواج نور است روی گوش، پا یا نوک انگشت نوزاد قرار می‌گیرد. این سنسور به یک کامپیوتر متصل است تا نحوه جذب امواج نور را نشان دهد. زیرا اکسیژن بر نحوه جذب امواج نوری تأثیر می‌گذارد. بنابراین، کامپیوتر با تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده، سریعا میزان اکسیژن خون را تعیین خواهد کرد. -
کاتتریزاسیون قلبی
با استفاده از کاتتریزاسیون قلب، اطلاعات دقیق و جزئی‌تری از عملکرد قلب، بویژه نحوه پمپاژ خون توسط آن به دست می‌آید. این روش که در دسته روش‌های کم تهاجمی قرار می‌گیرد از طریق لوله‌ای بسیار کوچک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر انجام می‌شود. از آنجایی که این روش تحت بیهوشی عمومی یا بی حسی موضعی انجام می‌شود، نوزاد دردی احساس نمی‌کند.
کاتتر برای رسیدن به قلب، وارد شریان یا ورید کشاله ران، گردن یا بازوی نوزاد شده تا میزان فشار را در قسمت‌های مختلف قلب اندازهگیری کند. مسیر ورود کاتتر با استفاده از اسکنر MRI یا تصاویر اشعه ایکس مشخص می‌شود.
در برخی موارد یک رنگ مخصوص وارد کاتتر می‌شود تا بتواند تصاویر واضحی را تحت تابش اشعه ایکس به نمایش بگذارد. در این حالت به آن آنژیوگرافی گفته می‌شود و این امکان را برای پزشک فراهم می‌کند حرکت قلب، عملکرد دریچه‌ها و عروق آن را مورد ارزیابی قرار دهد.
-
هزینه انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب
امکان تعیین مبلغ مشخصی برای هزینه غربالگری نواقص مادرزادی قلب وجود ندارد. زیرا این مسئله به عوامل متعددی بستگی دارد. از جمله مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر قیمت غربالگری نواقص مادرزادی قلب عبارتند از:
- تخصص و شهرت پزشک
- روش تجویز شده برای غربالگری قلب
- حمایت مالی بیمه ارائه دهنده خدمات درمانی
- تعداد جنین (چند قلوزایی) یا تعداد نوزادان متولد شده
- موقعیت جغرافیایی کلینیک، آزمایشگاه یا مرکز سونوگرافی
- تجهیزات و امکانات کلینیک یا آزمایشگاه محل انجام غربالگری
برای انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب به کجا مراجعه کنم؟
در ابتدای کار باید به متخصص زنان و زایمان که در مراحل بارداری تحت نظارت پزشکی او هستید، مراجعه کنید. وی با توجه به اطلاعات، شرایط و پرونده پزشکی شما اقدامات لازم را جهت غربالگری به موقع انجام خواهد داد. در صورت وجود موارد مشکوک، پزشک زنان شما را به متخصص قلب کودکان معرفی خواهد کرد تا مراحل درمانی تخصصی را نزد وی طی کنید.
چقدر طول می‌کشد تا جواب آزمایش غربالگری نقص مادرزادی قلب آماده شود؟
مدت زمان دستیابی به نتایج به دست آمده از روش‌های غربالگری ناهنجاری مادرزادی قلب، از روشی به روش دیگر متفاوت است. معمولا اگر مورد پیچیده‌ای وجود نداشته باشد که پزشک مجبور به تکرار جلسات غربالگری شود، نتیجه در همان روز یا یک روز بعد قابل ارائه است.
آیا قبل از انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب، اقدامات خاصی لازم است؟
اقدامات و دستورالعمل‌های لازم قبل از انجام غربالگری قلب، با توجه به روش آن توسط پزشک متخصص در اختیار شما قرار می‌گیرد. البته، در صورت اکوکاردیوگرافی قلب جنین، اقدام خاصی نیاز نیست؛ کافیست روی تخت مخصوص دراز بکشید تا پزشک سلامت قلب جنین را ارزیابی کند.
در سایر روش‌های غربالگری بعد از زایمان، اقدامات مراقبتی با توجه به روش به کار رفته، متفاوت خواهد بود. نگران نباشید؛ اطلاعات لازم توسط پزشک در اختیارتان قرار خواهد گرفت تا نوزاد خود را آماده کنید.
سؤالات متداول
-
آیا نتایج آزمایش غربالگری نقص مادرزادی قلب، 100% قطعی است؟
برخی روش‌ها مانند غربالگری در سه ماهه اول حاملگی از دقت لازم برخوردار نیستند. از طرفی، محل قرارگیری جنین تأثیر زیادی در تشخیص صد در صدی مشکلات مادرزادی قلب دارد. گاهی نمی‌توان برخی از انواع این اختلال را به درستی تشخیص داد. بعد از تولد، نتایج غربالگری قلبی از صحت بیشتر و نزدیک به 100% برخوردارند. -
اگر جواب آزمایش غربالگری نقص مادرزادی قلب مثبت بود، چکار کنم؟
در صورتی که در دوران جنینی، نقص مادرزادی قلب تشخیص داده شود، ممکن است به دلیل جزئی بودن مشکل، خود بخود و با تکامل جنین رفع شود. در مواردی جهت تضمین سلامت جنین، نیاز به زایمان پیش از موعد است یا نیاز است تا زمان تولد نوزاد صبر کرد؛ در نهایت، گاهی شرایط به قدری خطرناک است که تنها راه، سقط جنین است. -
آیا انجام غربالگری نقص مادرزادی قلب به سلامت جنین یا مادر آسیب نمی‌رساند؟
اکوکاردیوگرافی قلب جنین یک روش کاملا بی‌خطر برای مادر و جنین است. بعد از تولد در صورتی که نیاز به روش‌های تخصصی‌تر باشد، پزشک با توجه به شرایط نوزاد و لزوم انجام درمان، اقدامات ایمنی لازم را انجام خواهد داد. -
در غربالگری نقص مادرزادی قلب چه چیزی مشخص می‌شود؟
هر نوع ناهنجاری که در عملکرد، شکل و ساختار قلب و عروق اختلال ایجاد کرده باشد، بررسی می‌شود. در واقع، غربالگری نواقص مادرزادی قلب عملکرد غیر طبیعی قلب و عروق را شناسایی می‌کند. -
کدام والدین باید غربالگری نقص مادرزادی قلب را انجام دهند؟
زنان بالای 35 سال، خانم‌های مبتلا به دیابت و تیروئید، زنانی که سابقه مصرف داروهای خاص یا نوشیدنی‌های الکلی را در دوران بارداری دارند، باید تحت این غربالگری قرار بگیرند. از طرفی، وجود موارد مشکوک قلبی در سونوگرافی و همچنین، وجود سابقه خانوادگی و ژنتیکی ابتلا به بیماری قلبی بر ضرورت انجام این غربالگری تأکید می‌کند. -
آیا بیماری قلبی قبل از تولد قابل تشخیص است؟
- بسیاری از ناهنجاری‌های مادرزادی قلب از طریق سونوگرافی و به دنبال آن، اکوکاردیوگرافی تشخیص داده می‌شوند. اما این روش‌ها قادر نیستند تمام مشکلات قلبی را نشان دهند.
-
کدام جنسیت بیشتر در معرض ابتلا به نواقص قلبی مادرزادی است؟
شانس ابتلا در دختر و پسر یکسان است و ارتباطی با جنسیت فرزند شما ندارد. -
آیا سوراخ قلب جنین پیش از تولد قابل تشخیص است؟
با استفاده از روش اکوکاردیوگرافی می‌توان این نقص مادرزادی را تشخیص داد. گاهی با رشد جنین تا هنگام تولد رفع می‌شود. در صورت وجود آن بعد از تولد و حاد بودن شرایط نوزاد، روش‌های جراحی مؤثر خواهند بود. -
مدت زمان انجام اکوی قلب جنین چقدر طول می‌کشد؟
این روش غربالگری بین نیم تا یک ساعت زمان می‌برد. اگر محل قرارگیری جنین مناسب نباشد یا در صورت چند قلو بودن جنین‌ها، مدت زمان بیشتری برای بررسی نیاز است.
