روش‌های بی‌حسی متداول
اگرچه بیهوشی از گذشته‌های دور روش شناخته‌شده‌ای برای کاهش درد بوده و تا چند سال اخیر نیز کاربرد زیادی در زایمان سزارین داشته اما امروزه با کاربردی‌تر شدن داروهای آرام‌بخش و امکان بی‌حس کردن مناطق گسترده‌ای از بدن، این روش جای خود را به راهکارهای نوینی داده و باعث شده تنها 5 تا 10 درصد از مردم هنوز خواستار استفاده از آن در زایمان به طریق سزارین باشند.
برخلاف بیهوشی که اغلب با نگرانی‌هایی در رابطه با مواد شیمیایی بیهوش‌کننده، احتمال مرگ و میر، صدمات مغزی، آسیب حافظه، آسیب کبدی و واکنش‌های آلرژیک همراه است، روش‌های بی‌حس‌کننده به دلیل عوارض کمتر و حفظ سطح هوشیاری مادر امکان تغذیه سریع‌تر نوزاد و برقراری ارتباط عاطفی را فراهم کرده و تأثیر به‌سزایی در کاهش زمان بستری شدن و کم‌شدن هزینه‌ها دارد.
دکتر مریم امین‌زاده، متخصص زنان و زایمان، روش‌های متنوعی را برای کاهش درد معرفی کرده و می‌گوید: روش‌های سایکولوژیک، داروهای سیستمیک، بی‌حسی، بی‌حسی با ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی از جمله دیکلوفناک وایندومتاسین، داروهای آرام‌بخش، بی‌حسی استنشاقی و بی‌حسی منطقه‌ای از عمده‌ترین راه‌های تسکین درد در زایمان است.
وی در ادامه می‌افزاید: شدت درد در روند زایمان طبیعی امری وابسته به نگرش بیماری است و باتوجه به دیدگاه بیمار نسبت به بارداری، زایمان و زمینه‌های روانی آن متفاوت است. براین اساس نوع روش بی‌حسی و میزان استفاده دارو توسط پزشک تعیین شده و تجویز می‌شود.
مسکن‌های خوراکی یا تزریقی از داروهایی است که به میزان قابل توجهی درد زایمان را تسکین داده و تجویز آن توسط متخصص زنان و زایمان در طول روند زایمان و با شروع دردهای منظم آغاز می‌شود.
این روش اگرچه میزان تسکین درد کمتری نسبت به دیگر روش‌ها دارد ولی روش آسان‌تر و کم‌هزینه‌تری بوده و نیاز به تجهیزات خاصی ندارد. به گفته دکتر امین‌زاده، هیپنوتیزم و Lamaz از عمده‌ترین روش‌های سایکولوژیک است که براساس آن از شش هفته قبل از زایمان، آموزش‌هایی بر مبنای تمرکز فکر، شل کردن عضلات و تقویت ریتم تنفس توسط فردی ماهر و آموزش دیده، داده می‌شود تا هوشیاری به این طریق کاهش داده شود. روش‌های سایکولوژیک اغلب در زایمان به طریق سزارین مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل نیاز به بررسی بیشتر، رواج زیادی ندارد.
آرام‌بخش‌ها
داروهای آرام‌بخش و بی‌حس‌کننده‌های استنشاقی از دیگر تسکین‌دهنده‌های درد است که در روند زایمان طبیعی کاربرد دارد.
دکتر مریم پوررضا، رئیس انجمن زنان و مامایی در این رابطه می‌گوید: این روش‌ها اغلب با شروع دردهای منظم زایمانی به کار برده می‌شود به این ترتیب که مخلوطی از گاز نیتروژن و اکسیژن به وسیله ماسک مجاور بینی قرار داده می‌شود تا بیهوشی نسبی به‌دست آید. استنشاق داروی بی‌حس‌کننده که اغلب دو الی سه ساعت پس از آغاز درد تا پایان پروسه تولد ادامه دارد توسط متخصص بیهوشی انجام شده و حضور وی تا پایان تولد نوزاد ضروری است.
به گفته دکتر پوررضا، این روش تأثیر به‌سزایی در کاهش درد داشته و به دلیل نیمه‌هوشیار نگه داشتن مادر، در سیر زایمان اختلال ایجاد نمی‌کند.
این در حالی است که دکتر جعفر احسانی، متخصص بیهوشی، ارجحیت کمتری برای استفاده از داروهای آرام‌بخش در روند زایمان قائل است و می‌گوید: آرام‌بخش‌ها اگرچه با کاهش میزان هوشیاری، انتقال پیام‌های درد را مختل می‌کنند اما به دلیل ایجاد احساس خواب‌آلودگی و انتقال این حس به جنین و نوزاد پس از تولد، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بی‌حسی اسپانیال
از میان روش‌های کاهش‌دهنده درد، بی‌حسی منطقه‌ای یا رژیونال از جایگاه ارزشمندتری برای تسکین درد زایمان برخوردار است به‌گونه‌ای که هر دو نوع آن یعنی بی‌حسی اپیدورال و بی‌حسی اسپانیال در زایمان طبیعی و سزارین کاربرد داشته و برحسب شرایط بیمار و صلاحدید پزشک انتخاب می‌شود.
به گفته دکتر احسانی، در بی‌حسی اسپانیال، معمولاً پس از انجام اقدامات اولیه، دارو در انتهای کمر و در فضای مایع مغزی و نخاعی تزریق می‌شود. این روش به دلیل انسداد شاخه‌های عصبی برای مدت زمان کوتاه‌تر، بی‌حسی کوتاه‌مدت‌تری داشته و به همین دلیل اغلب در زایمان به طریق سزارین که با سرعت بیشتری انجام می‌شود کاربرد دارد. ضمن اینکه شلی عضلات شکم به دنبال این نوع بی‌حسی، برش جراحی و تخلیه رحم را آسان‌تر می‌کند. دکتر احسانی در رابطه با عوارض بی‌حسی اسپانیال می‌افزاید: تهوع و استفراغ از عمده‌ترین عوارض این نوع بی‌حسی است که به دنبال افت فشار خون گذرا ایجاد می‌شود. این عارضه به فاصله زمانی کوتاهی بهبود یافتنی است اما سردرد که از عوارض ثانویه این نوع بی‌حسی شمرده می‌شود ممکن است تا چند روز باقی بماند.
وی در رابطه با علت ایجاد عارضه سردرد به دنبال بی‌حسی اسپانیال می‌افزاید: سردرد اغلب به دلیل نشت مایع مغزی نخاعی به خارج از مجرا و به دنبال افت فشار خون به‌وجود می‌آید اما این عارضه طی چند سال اخیر به دلیل استفاده از سوزن‌هایی با ضخامت بسیار کم هنگام تزریق به میزان قابل توجهی کاهش یافته و نادر است.این متخصص بیهوشی توصیه می‌کند، چنانچه فردی پس از استفاده از روش بی‌حسی اسپانیال دچار سردرد شد لازم است به پزشک مراجعه کند تا تمهیدات لازم برای او انجام شود. استراحت در چنین شرایطی به بسته شدن منفذ تزریق کمک کرده و استفاده از شکم‌بند و نوشیدن مایعات فراوان باعث افزایش فشار داخل شکم شده و از نشت بیشتر مایع مغزی نخاعی پیشگیری می‌کند. این در حالی است که چنانچه سردرد پس از دو هفته هنوز باقی مانده باشد تزریق مقادیری خون از طریق بی‌حسی اپیدورال در مکان تزریق قبلی توسط پزشک باعث بسته شدن منفذ توسط لخته خون شده و مانع از نشت مایع می‌شود.
بی‌حسی اپیدورال
بی‌حسی اپیدورال از دیگر روش‌های بی‌حسی منطقه‌ای است که کاربرد آن در زایمان طبیعی از ارجحیت بیشتری برخوردار بوده و به سبب حفظ هوشیاری کامل مادر، اختلالی در روند طبیعی زایمان ایجاد نمی‌کند. به گفته دکتر پوررضا، در روش بی‌حسی اپیدورال، دارو در منطقه‌ای قبل از فضای مایع مغزی و نخاعی تزریق می‌شود که به دلیل محل متفاوت تزریق دارو، بی‌حسی تا چند ساعت ادامه خواهد داشت و فرصت لازم برای پیشرفت روند زایمان را فراهم خواهد کرد.
حضور متخصص بیهوشی نیز در این روش همانند بی‌حسی اسپانیال لازم بوده تا دارو در محل مناسب تزریق و به محض کاهش اثر آن، تزریق مجدد انجام شود. این نوع بی‌حسی عارضه خاصی را به دنبال نداشته و تنها به دلیل ضخامت بیشتر سوزن مورد استفاده ممکن است همراه با کمی درد باشد.
درد قسمت تحتانی کمر به دنبال بی‌حسی‌های منطقه‌ای عوارضی است که بسیاری مردم را نگران کرده است و حتی باعث کاهش تمایل آنان به استفاده از آن شده است. در حال حاضر مقالات متعددی در رابطه با این عارضه وجود دارد و همگی حاکی از دلایل متعدد و شیوع مختلف آن در افراد گوناگون است.
دکتر کسری کروندیان متخصص بیهوشی و استادیار دانشگاه تهران شیوع این عارضه را 2 تا 12 درصد عنوان کرده و می‌گوید: درد کمر پس از بی‌حسی اغلب جدی نبوده و عمدتاً در مدت زمان کوتاهی برطرف می‌شود و آثاری از خود به جای نمی‌گذارد.
این در حالی است که عوامل مستقیم و غیرمستقیم در عارضه‌های پس از بی‌حسی دخیل است. شلی عضلات کمر به دنبال بی‌حسی آن و کشش لیگامان‌های پشت کمر در طول مدت بی‌حرکت ماندن روی تخت از عوامل غیرمستقیمی است که باعث کاهش حمایت عضلات از ستون مهره‌ها شده و در نهایت باعث تغییر حالت خفیف و موقتی آن شده و درد را به‌وجود می‌آورد. ضمن اینکه ورود سوزن و ماده بی‌حس‌کننده در قسمت‌های حساس کمر کاملاً بی‌خطر نبوده و ممکن است همراه با درجاتی از درد باشد که اغلب در بی‌حسی اپیدورال که سوزن‌هایی با ضخامت بیشتر استفاده می‌شود، شیوع زیادتری دارد.دکتر کروندیان، سن و وزن بیمار را نیز مرتبط با میزان شیوع کمردرد دانسته و می‌گوید: اغلب کمردردها طی 48 تا 72 ساعت نخست اوج پیدا کرده و تا قبل از پایان هفته اول بهبود پیدا می‌کند که در این مدت مسکن‌ها کمک زیادی به تحمل درد می‌کند در غیر این‌صورت و در صورت ادامه درد باید علل دیگر مسبب آن بررسی شود.
منبع: تابناک
