تغییرات هورمونی در بارداری

در این مطلب چه چیزی مطالعه خواهید کرد؟

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی در بدن هستند که بسیاری از عملکردهای بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. در دوران بارداری، میزان و عملکرد برخی از هورمون‌ها تغییر می‌کند.
تغییرات هورمونی در دوران بارداری باعث بروز تغییرات فیزیکی و احساسی در بخش‌های مختلف بدن می‌شود. البته این تغییرات در همه مادران باردار یکسان نیست. اما مهم است که بدانید:
تغییرات هورمونی در بارداری از چه زمانی شروع می‌شود؟
تغییرات هورمونی در ماه‌های مختلف بارداری به چه صورت است؟
تغییرات هورمونی در حاملگی چه تأثیراتی بر مادر می‌گذارند؟
در ادامه این مقاله به‌تفصیل درباره انواع تغییرات هورمونی در بارداری و تأثیر آن بر بدن مادران باردار می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

تغییرات هورمونی در بارداری از چه زمانی شروع می‌شود؟

پیش از لقاح جنین، زمانی که هورمون‌های تحریک‌کننده غدد جنسی (luteinising hormone) و هورمون محرک فولیکول در غده هیپوفیز مغز آزاد می‌شوند، تغییرات هورمونی مختص دوران بارداری آغاز می‌شود. هورمون محرک فولیکول برای اینکه یک تخمک را به حد بلوغ برساند، به یکی از فولیکول‌ها (کیسه‌های کوچک داخل تخمدان‌ها که حاوی تخمک‌هاست) پیام می‌دهد. به ‌این ‌ترتیب، تخمک بالغ شده به سمت پایین و به درون لوله فالوپ روانه می‌شود و در انتظار برخورد با اسپرم برنده می‌نشیند.

انواع تغییرات هورمونی در حاملگی

بسیاری از سطوح هورمونی در بدن در دوران بارداری تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. مهم‌ترین هورمون‌هایی که در دوران بارداری دچار تغییر می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

1. پروژسترون

   پروژسترون یکی از هورمون‌های مؤثر در باردارشدن است؛ زیرا پوشش رحم را برای لانه‌گزینی تخمک، آماده کرده و به‌عنوان یک شل‌کننده عضلانی عمل می‌کند. این هورمون همچنین از انقباض رحم تا زمان شروع زایمان جلوگیری می‌کند. اما همین ویژگی‌های شل‌کننده عضلات نیز می‌تواند باعث یبوست شود، زیرا دستگاه گوارش را کند می‌کند.
   پروژسترون علاوه بر منعطف کردن ماهیچه‌های شکم و رحم، به سیستم ایمنی بدن برای پذیرش دی‌ان‌ای (DNA) جنین کمک می‌کند. همچنین باعث گشادشدن عروق خونی در کل بدن شده و فشارخون را نسبت به حالت طبیعی کاهش می‌دهد.
   پروژسترون همچنین با تحریک‌پذیری عصبی در دوره قبل از قاعدگی مرتبط است و ازآنجایی‌که سطح پروژسترون در طول بارداری بالا می‌ماند، نوسانات خلقی می‌تواند یک عارضه جانبی باشد.

2. استروژن

   استروژن به تنظیم پروژسترون کمک می‌کند و همچنین پوشش آندومتر را که برای رشد جنین حیاتی است، حفظ می‌کند. استروژن با افزایش جریان خون به تغذیه کودک کمک می‌کند، اما همین جریان خون اضافی باعث می‌شود که سینه‌های مادر، دردناک و حساس شوند.
   با افزایش گردش خون، کلیه‌ها نیز بیشتر کار می‌کنند، از طرف دیگر بزرگ‌شدن رحم و افزایش فشار به مثانه ممکن است باعث ‌شود که خانم‌های باردار دفعات بیشتری به دستشویی بروند.
   افزایش جریان خون همچنین می‌تواند منجر به گرفتگی بینی شود که بسیاری از زنان در بارداری تجربه می‌کنند و باعث می‌شود غشاهای مخاطی در مجاری بینی متورم شوند. استروژن علاوه بر رشد غدد فوق‌کلیوی جنین، این غدد را برای تولید هورمون تحریک می‌کند.

3. گنادوتروپین (hCG)

   گنادوتروپین جفتی انسان یا hCG به‌عنوان هورمون بارداری شناخته می‌شود؛ زیرا معمولاً فقط در دوران بارداری تولید می‌شود. تست‌های بارداری خانگی، به دلیل یافتن این هورمون در ادرار، نوار مثبت را به شما نشان می‌دهند. هنگامی که باردار هستید، سطح hCG شما به‌سرعت افزایش می‌یابد و در ۱۰ هفته اول بارداری، معمولاً سطح هورمون این هورمون، هر چند روز یک‌بار دوبرابر می‌شود.
   درحالی‌که هیچ علم قطعی در مورد علت تهوع صبحگاهی وجود ندارد، اغلب تصور می‌شود هورمون hCG یکی از دلایل اصلی آن است. باتوجه‌ به اینکه hCG در حدود هفته‌های هشتم تا یازدهم به اوج خود می‌رسد، برخی از زنان پس از شروع سه‌ماهه دوم، احساس آرامش می‌کنند.

4. تیروئید (TSH)

   ممکن است فکر کنید تیروئید شما ربطی به بارداری ندارد، اما در دوران بارداری این هورمون‌ها نیز به‌سرعت تغییر می‌کنند. هورمون‌های تیروئید به تنظیم متابولیسم هر سلول در بدن شما کمک می‌کند. وقتی باردار می‌شوید، هورمون‌های تیروئید برای حمایت از رشد عصبی و رشد استخوان‌های کودک باید افزایش یابد.
   هورمون محرک تیروئید یا TSH در غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود و به تنظیم سایر هورمون‌های مهم تیروئید کمک می‌کند. افزایش hCG و استروژن می‌تواند باعث تحریک بیشتر تیروئید به‌خصوص در افرادی که بارداری دوقلو یا چندقلویی دارند، شود.

5. ملانوسیت

   در سه‌ماهه دوم، برای کمک به رشد کودک، هورمون‌های استروژن و پروژسترون همچنان افزایش می‌یابد. اما این هورمون‌ها، هورمون محرک ملانوسیت را نیز تحریک می‌کنند. سلول‌های ملانوسیت با تحریک پوست باعث تولید ملانین و افزایش رنگ‌دانه‌های پوستی می‌شوند. به همین دلیل است که برخی از زنان ممکن است متوجه «ماسک حاملگی» یا ملاسما شوند که باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری در اطراف صورت می‌شود.
   همچنین ممکن است متوجه خطوط تیره‌ای شوید که از زیر شکم تا ناف ادامه می‌یابد. نوک سینه‌ها نیز در این دوران تیره می‌شود و ممکن است خال‌ها یا کک و مک‌هایی روی پوست ایجاد شود. خوشبختانه، این لک‌ها معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود. به لطف همین افزایش استروژن، موهای شما نیز ممکن است در این مرحله با سرعت بیشتری شروع به رشد کنند.

6. کورتیزول

   هورمون کورتیزول (Cortisol) از هفته سیزدهم بارداری افزایش خواهد یافت. اگرچه کورتیزول به هورمون استرس مشهور است، اما فواید بسیاری برای مادر باردار دارد. هورمون کورتیزول علاوه بر هماهنگی متابولیسم بدن مادر باعث کنترل سطح قند خون می‌شود و ازاین‌جهت برای رشد جنین بسیار ضروری است.
   اما سطوح بالای کورتیزول ممکن است با برخی از علائم ناخوشایند مانند علائم کشش، مشکلات فشارخون و قرمزی اضافه در صورت و گونه‌ها همراه باشد. کورتیزول همچنین ممکن است بر هیپوکامپ که نقش مهمی در یادگیری و حافظه دارد، تأثیر منفی بگذارد و باعث فراموشی بارداری شود.

7. HPL

   این هورمون توسط جفت تولید می‌شود تا متابولیسم بدن شما را برای تغذیه کودک تنظیم کند. همراه با فاکتور رشد جفت، سینه‌های شما را برای شیردهی آماده می‌کند. این هورمون به ساخت آغوز که شیر غنی از آنتی‌بادی است، کمک می‌کند.
   در برخی از زنان تصور می‌شود که hPL و فاکتور رشد جفت منجر به مقاومت به انسولین و در نتیجه دیابت بارداری می‌شود. اما در واقع به دلیل تغذیه نامناسب و ناکافی مادر در سه‌ماهه دوم بارداری است که باعث می‌شود لاکتوژن کمتری ترشح شده و میزان قندی که باید به جنین برسد افزایش می‌یابد. در نتیجه احتمال ایجاد دیابت بارداری افزایش خواهد یافت.

8. پرولاکتین

   پرولاکتین، هورمونی که سینه‌های مادر را برای شیردهی آماده می‌کند، در سه‌ماهه سوم بارداری افزایش می‌یابد. پرولاکتین در پایان بارداری ۱۰ برابر بیشتر از ابتدای بارداری است.
   اگرچه بدن مادر تا زمانی که پروژسترون و استروژن پس از تولد کاهش پیدا نکند، شیر تولید نمی‌کند، اما با ترشح پرولاکتین در دوران بارداری، آغوز (اولین شیری که از سینه‌های مادر خارج می‌شود) در سینه‌ها تولید می‌شود. افزایش سطح پرولاکتین در خون، همچنین خاصیت آرام‌بخشی دارد و بدن مادر را ریلکس می‌کند.

9. ریلاکسین

   این هورمون نقش مهمی در فرایند تولیدمثل زنان دارد. سطح ریلاکسین پس از تخمک‌گذاری افزایش یافته و به آماده‌سازی دیواره رحم برای دوران بارداری کمک می‌کند. اگر در آن ماه لقاحی وجود نداشته باشد، سطح ریلاکسین تا چرخه بعدی کاهش می‌یابد.
   اما اگر لقاحی وجود داشته باشد، ریلاکسین کار خود را آغاز می‌کند و علاوه بر آماده‌سازی رحم، به شل‌شدن عضلات، استخوان‌ها، رباط‌ها و مفاصل لگن در اواخر بارداری برای فرایند زایمان کمک می‌کند. این شل کردن عضلات و رباط‌ها ممکن است باعث درد و التهاب در مفاصل بدن شود.

10. اکسی‌توسین

    اکسی‌توسین توسط هیپوتالاموس ساخته می‌شود و سپس توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون بارداری در هنگام زایمان بسیار مهم است.
    مجموعه پیچیده‌ای از وقایع از جمله افزایش هورمون اکسی‌توسین و کاهش پروژسترون باعث شروع فرایند زایمان می‌شود. در برخی موارد که نیاز به القای زایمان باشد، ممکن است پزشک به مادر، اکسی‌توسین مصنوعی بدهد.
    اکسی‌توسین همچنین انقباضاتی را تولید می‌کند که بدن مادر برای ازبین‌بردن جفت پس از زایمان به آن نیاز دارد. اکسی‌توسین و استروژن به ترشح پروستاگلاندین‌ها کمک می‌کنند که می‌توانند دهانه رحم را برای آماده‌شدن برای زایمان نرم کند.

تغییرات هورمونی در ۳ ماهه اول بارداری

یکی از علائم اصلی ناشی از تغییرات هورمونی در سه‌ماهه اول بارداری می‌تواند حالت تهوع باشد. در این دوران، حجم خون مادر افزایش یافته و سیستم ایمنی بدن او برای محافظت از جنین تغییر می‌کند.
هنگامی که باردار می‌شوید، پروژسترون و استروژن، هورمون‌هایی که بخشی از چرخه قاعدگی طبیعی شما هستند، به طور چشمگیری افزایش می‌یابد و هورمون جدیدی که مخصوص بارداری است به نام گنادوتروپین جفتی انسانی شروع به تولید می‌کند.

تغییرات هورمونی در ۳ ماهه دوم بارداری

سه‌ماهه دوم معمولاً به‌عنوان "بهترین سه‌ماهه" شناخته می‌شود؛ زیرا در حدود هفته ۱۳، بسیاری از زنان دوباره احساس آرامش می‌کنند. حالت تهوع کم‌کم شروع به ازبین‌رفتن می‌کند، اما شما متوجه تغییرات دیگری خواهید شد.
تغییرات هورمونی در سه ماه دوم می‌تواند باعث احساس ناراحتی در عضلات و مفاصل به‌خصوص در اطراف لگن شوند. این احساس به دلیل هورمون ریلاکسین است. هورمونی که باعث شل‌شدن عضلات صاف لگن مانند دهانه رحم می‌شود و به رشد جفت کمک می‌کند. تمرینات یوگا که باتوجه به وضعیت خانم‌های باردار توصیه می‌شوند، می‌تواند باعث بهبود این وضع شود.
در سه ماهه دوم نیز میزان ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون روند افزایشی دارد. افزایش این دو هورمون، باعث تحریک هورمون ملانوسیت (Melanocyte) و ایجاد لک‌های پوستی در صورت یا شکم خواهد شد.

تغییرات هورمونی در ۳ ماهه سوم بارداری

جنین در سه‌ماهه آخر بارداری، شروع به وزن‌گیری می‌کند. برخی از هورمون‌هایی که بدن مادر پس از زایمان به آن نیاز دارد، در این دوران افزایش می‌یابد. سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در خون مادر، حدوداً تا هفته ۳۲ به اوج خود می‌رسد.
در سه‌ماهه سوم، مادران باردار ممکن است متوجه تورم زیادی در اطراف مچ پا و پای خود شوند. درحالی‌که این حالت می‌تواند به غدد لنفاوی مرتبط باشد، استروژن نیز ممکن است در آن تأثیر داشته باشد؛ زیرا به طور غیرمستقیم در سنتز هورمون مربوط به احتباس آب و نمک نقش دارد.
در اواخر بارداری، زنان همچنین می‌توانند رفلاکس اسید یا سوزش سر دل را تجربه کنند، زیرا پروژسترون، باعث شل‌شدن اسفنکتر در قاعده مری شده و به غذا و اسید معده اجازه می‌دهد تا به سمت بالا حرکت کنند. در همین حال، ریلاکسین به شل‌شدن عضلات لگن در اواخر بارداری کمک می‌کند تا برای زایمان آماده شود.

آیا تغییرات هورمونی در بارداری دختر و پسر متفاوت است؟

بسیاری از والدین دوست دارند خیلی زود از جنست فرزند خود باخبر شوند. گفته‌ها و شواهد زیادی درباره علائم بارداری پسر و دختر وجود دارد؛ اما تحقیقات و بررسی‌های انجمن بارداری نشان می‌دهد که غلظت هورمون HCG در سه هفته بعد از بارداری پسر و دختر متفاوت است.
میزان ترشح این هورمون در بدن مادر هنگامی که جنین دختر باشد، بیشتر از زمانی است که جنین پسر است و در تمام مدت بارداری بالاتر می‌ماند. به همین دلیل معمولاً مادرانی که جنین دختر دارند احساس حالت تهوع صبحگاهی بیشتری را تحمل می‌کنند.
همچنین گفته می‌شود سطح استروژن مادر در بارداری جنین دختر، به میزان بیشتری نسبت به جنین پسر، بالا می‌رود؛ اما این موضوع از نظر علمی صحت ندارد؛ زیرا میزان هورمون استروژن مادر در دوران بارداری به طور طبیعی و بدون توجه به جنسیت جنین افزایش می‌یابد.

تأثیر تغییرات هورمونی در حاملگی بر مادر

تغییرات هورمونی در بارداری باعث تغییرات مختلف جسمی و روحی در بدن مادر می‌شود. این تغییرات شامل:

1. تغییرات خلق‌وخو نوسانات خلقی در دوران بارداری یکی از تغییراتی است که می‌توان گفت بیشتر مادران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. ساعتی سر حال و ساعتی بی‌حال و بد اخلاق از واکنش‌های طبیعی است که بدن مادر نسبت به تغییرات هورمونی نشان می‌دهد. اما بهتر است که خود را برای داشتن احساساتی مانند حساسیت و زودرنجی، دمدمی‌مزاجی، گریه‌کردن و غیره آماده کنید.
   این مسائل به دلیل ترکیب هورمون‌ها و ترشح آنها در این دوران اتفاق می‌افتد؛ بنابراین بسیار مهم است که زن و شوهر بتوانند به‌خوبی این شرایط را برای یکدیگر آسان و قابل‌تحمل کنند.
2. تغییرات حسی از دیگر تغییراتی که ممکن است مادران با آن روبه‌رو شوند، تغییر در حواس بویایی، بینایی و چشایی است. برای مثال ممکن است خانم‌های باردار نسبت به بوها حساس شده و تحمل برخی از بوها برای آنها بسیار سخت باشد یا طعم خاصی را بپسندند که قبل از بارداری اصلاً دوست نداشتند.
   همچنین ممکن است دچار نزدیک‌بینی و یا تاری دید شوند. البته باید تأکید کنیم که این تغییرات موقتی بوده و تنها تا پایان دوران بارداری با مادر همراه هستند.
3. تغییرات سینه در دوران بارداری با ترشح هورمون‌ها، هاله اطراف نوک سینه شروع به تغییر رنگ و تیره‌شدن می‌کند. همچنین با طی‌شدن هفته‌های بارداری و رشد مجاری شیری، سینه‌ها بزرگ می‌شوند.
   در چنین شرایطی سینه‌ها بسیار حساس و دردناک شده و ممکن است حتی به دلیل رشد سریع، دچار ترک پوستی شوند.
4. تغییرات پوست، مو و ناخن در دوران بارداری، به دلیل تغییرات هورمونی برخی از زنان ممکن است دچار ریزش مو و برخی دیگر دچار افزایش رشد موهای زائد و موی سر شوند که بعد از زایمان به‌تدریج این مشکلات رفع خواهد شد. از دیگر تغییرات پوستی که در این دوران با هر خانم بارداری همراه است، ترک‌های پوستی روی سینه و شکم است.
   همچنین تیرگی هاله سینه، خط زیر ناف، ناحیه تناسلی و بروز لک‌های قهوه‌ای بر روی صورت از دیگر تغییرات شایع در دوران بارداری است که البته اغلب بعد از زایمان بر طرف می‌شوند. همچنین در این دوران، خانم‌های باردار ممکن است متوجه افزایش رشد ناخن یا نازک و شکننده شدن آنها شوند.

سؤالات متداول

1. تغییرات هورمونی در هفته اول بارداری به چه صورت است؟

   با شروع بارداری، هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی از جفت به درون بدن مادر انتقال یافته و علائم اولیه بارداری همچون درد سینه‌ها، تهوع، خستگی و... بروز پیدا می‌کنند.
   همچنین افزایش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون نیز می‌تواند باعث تکرر ادرار، یبوست، نوسانات خلقی و.. شود.

2. تغییرات هورمونی در بارداری دختر چگونه است؟

   به‌طورکلی در دوران بارداری، تغییرات هورمونی در بدن مادر بدون توجه به جنسیت جنین اتفاق می‌افتد. اما برخی مطالعات نشان می‌دهد که میزان hCG (گنادوتروپین جفتی انسانی) در بدن مادری که جنین‌ دختر دارد، بیشتر است و در طول بارداری نیز بالاتر می‌ماند.
   همچنین گفته می‌شود زمانی که جنین دختر است، میزان هورمون استروژن در خون مادر بیشتر است که این ادعا از نظر علمی تأیید نمی‌شود.

3. آیا تغییرات هورمونی باعث ایجاد تغییرات خلق‌وخو در بارداری می‌شوند؟

   بله. تغییرات هورمونی نقش اصلی را در ایجاد نوسانات خلقی مادر در بارداری ایفا می‌کند. افزایش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در سه‌ماهه اول بارداری باعث ایجاد احساساتی همچون خستگی، اضطراب، افسردگی و تحریک‌پذیری می‌شود.